Skírnir - 01.01.1982, Síða 213

SKÍRNIR
RITDÓMAR
211
lesendakannana sem Olafur Jónsson fjallar um í bók sinni: I'ær leiðrétta
ranghugmyndir um stéttlausa og óskipta menningarheild á íslandi og auka
skiining okkar á breyttu gildi íslenskrar bókmenningar á síðustu tímum.
En jafnframt sýna þær óvefengjanlega fram á að bókin skipar óvenju háan
sess meðal landsmanna. Hún hefur ekki vikið fyrir öðrum og aðgangsharð-
ari fjölmiðlum eins og raun virðist í nágrannalöndum okkar. Hér er enn
mikið lesið, bóklestur er almenn siðvenja og bókaeign meiri en gengur og
gerist með grönnum okkar. Kannanirnar leiða allar í ljós að íslendingar eru
réttnefnd bókapjóð. Hitt er svo annað mál að þeir nota bókmenntir á svip-
aðan hátt og gerist annars staðar. íslendingar geta fremur hreykt sér af
magni en gæðum.
Eins og getur að framan er greinileg fylgni með bókmenntalegri háttsemi
og stéttarstöðu, cins og hún verður ráðin af menntun og starfi, í Iesenda-
könnunum þeim sem Ólafur fjallar um. Samanburðarathugun hans leiðir þó
í Ijós að við einföldunum er hætt. Leshóparnir skara hver annan og vensl
þeirra eru flóknari en virðist við fyrstu sýn:
Þetta ber að sama brunni sem áður hefur verið sagt, að varasamt
sé að mikla fyrir sér smekkmun eða annan mun á leshópum skáld-
bókmennta og skemmtibókmennta eins og þeim hefur verið lýst hér.
í verki hygg ég að leshóparnir A og B spanni að minnsta kosti fjóra
aðgreinilega leshópa, frá tiltölulega vandlátum lesendum ýmislegra
viðurkenndra skáldbókmennta til lesenda sem einkum eða einvörð-
ungu gefa sig að tiltölulega fábreyttum, einhæfum bókakosti í afþrey-
ingarskyni sem að langmestum hluta eru þýddar skáldsögur. (86-87)
Athugun Ólafs leiðir í ljós að vandlátir fagurkerar og eindregnir lesendur
„fagurbókmennta" eru tiltölulega fáir í leshóp B. Sömuleiðis að á meðal
lesenda „skemmtibókmennta" eru tiltölulega fáir sem einungis lesa „úrkast-
ið“, þ.e. „sjoppubókmenntir" svokallaðar. Megnið af lesendum virðist sam-
kvæmt þessu statt einhvers staðar á milli ,,jaðarhópanna“. Ályktanir Ólafs
eru býsna sennilegar og leiða í ljós að allar einfaldar orsakaskýringar eru
hæpnar. Eitthvað hefur borið á að menn hafi ímyndað sér vélrænt samhengi
á milli stéttarstöðu og bókmenntaneyslu. Samkvæmt því ákvarðar samfélags-
legt hlutskipti manna bókaval og lestrarhátt þeirra algerlega: Ómenntað
lágstéttarfólk les ómerkar „afþreyingarbókmenntir" til að flýja ömurlegan
veruleika í draumheim þar sem óskirnar rætast, millistéttar- og yfirstéttar-
fólk les „fagurbókmenntir" sér til þroska og andlegrar nautnar. Hvortveggja
er vafalaust fyrir hendi en athugun Ólafs sýnir að lestrarhættir hópanna
eru flóknari en sýnist. Því miður staðnæmist hann við ágiskanir einar í þessu
efni og fer skammt út í þá sálma að hvaða gagni bóklestur komi lesendum,
hver séu raunveruleg samskipti texta og lesanda. Enda gefa kannanirnar
kannski ekki tilefni til langs máls þar um.
En ritgerð Ólafs gefur vísbendingu um að greining norska fræðimannsins
óystein Norengs á mismunandi lestrarháttum eigi að verulegu leyti við hér-
lendis. Norðmaðurinn skiptir neyslunni í þrjá neysluhætti en tveir þeirra