Skírnir - 01.09.1992, Síða 98

360
EYJÓLFUR KJALAR EMILSSON
SKÍRNIR
Þær eru hið gefna. En gallinn við slíkar tilfinningar er að þær bara
sýnast vera gefnar en eru það ekki. Fyrir þessu færir Sellars sann-
færandi rök og einnig Wittgenstein og Kripke í nafni hins síðar-
nefnda.
Mér hefur nú orðið helstil langrætt um hinn hvimleiða efa-
semdamann Kripkensteins. Er ekki augljóst hvernig svo sem á því
stendur að við getum öll lagt saman tölur, vitum hvað á að kalla
gaffal og hvað hárgreiðu og svo framvegis? Vandi efasemda-
mannsins er í mesta lagi bara fræðilegur: sú staðreynd að við
erum sjaldnast í nokkrum vafa og ber saman að mestu leyti um
hvað sé hvað, sýnir að það er lausn á þessum vanda. Um það er
heldur ekki deilt. Kripkenstein setur sjálfur fram lausn. En sú
lausn felst ekki í því að svara efasemdamanninum, heldur er fallist
á mál hans og borin fram lausn á vandanum sem á að skýra að við
vitum vel hvað við meinum án þess að gert sé ráð fyrir að nokkur
staðreynd útkljái málið. Með einhverjum hætti á það að vera fé-
lagslegt fyrirbæri að ég meina samlagning fremur en rammlagn-
ing. Hyggjum örlítið nánar að hvað í þessu felst.
Það virðast næsta augljós sannindi að tungumál er félagslegt
fyrirbæri í ýmsum skilningi. Börn læra til dæmis móðurmál sitt af
öðrum og til þess að tungumál sé nothæft í samskiptum manna
verða notendurnir að vera nokkurn veginn sammála um hvernig
ber að nota það: margvísleg vandræði hlytust til dæmis af því að
ég, sem annars talaði venjulega íslensku, skildi og notaði orða-
sambandið „til vinstri“ eins og aðrir skilja og nota „í norðvestur".
Fáir munu neita því að tungumál sé félagslegt í þessum skilningi.
Hugmynd Kripkensteins um félagslegt eðli merkingar gengur
hins vegar miklu lengra en þetta. Samkvæmt henni ræðst merking
einvörðungu af því hvað viðtekið er í samfélaginu af notendum
tungumálsins og, sem meira er, notendurnir hafa ekkert í hönd-
unum, hvorki sem einstaklingar né sem hópur, til að réttlæta
notkun sína: „Svona förum við að“, er hið endanlega svar við
spurningum um merkingu. Segjum að maður nokkur taki upp á
því að leysa einföld samlagningardæmi á undarlegan hátt eins og
lýst var áðan. Hann leggur yfirleitt saman eins og við hin nema
hvað endrum og sinnum gefur hann furðuleg svör. Hann full-
yrðir til dæmis að 67 plús 58 sé 5. Hvað er að þessum manni?