Skírnir - 01.09.1992, Page 123

SKÍRNIR
HLUTVERK HEIMSPEKINNAR
385
hugsuðar. Brucker þótti skoplegt að heimspekingurinn héldi því
fram að aldrei myndi þjóðhöfðingi vera góður stjórnandi nema
hann hefði eignast hlutdeild í frummyndunum. Það væri þó
fremur við hæfi að fylgja þessari hugsun eftir og freista þess
(þarsem hinn ágæti hugsuður lætur staðar numið) að varpa á hana
nýju ljósi en að ýta henni til hliðar undir því eymdarlega yfirskini
að hún sé einfaldlega óframkvæmanleg ... Því ekkert er skaðlegra
og heimspekingi ósamboðnara heldur en hin lágkúrulega tilvísun
til reynslu sem talin er ganga í berhögg við slíka hugsun, reynslu
sem alls ekki væri til ef ráðstöfunum væri á réttum tíma hagað
eftir frummyndunum en ekki hráum hugtökum sem - einmitt
vegna þess að þau eru smíðuð úr reynslu - gera allan góðan ásetn-
ing að engu.“5
Allt frá dögum Platons hefur heimspekin verið því sjónarmiði
hughyggjunnar trú að unnt sé að gera skynsemina heimakomna
meðal manna og þjóða. Hún hefur einungis hafnað þeirri fölsku
hughyggju sem lætur sér nægja að halda á loft hugmynd fullkom-
leikans án þess að skeyta nokkuð um það hvernig unnt sé að gera
þessa hugmynd að raunveruleika. I veröld nútímans er trúnaður
við hinar æðstu hugsjónir, andspænis heimi sem forsmáir þær,
órjúfanlega bundinn þeirri allsgáðu ósk að efla megi skilning
manna á þeim forsendum sem nauðsynlegar eru til að gera fyrr-
nefndar hugsjónir að veruleika á jörðu.
Víkjum nú enn, áður en yfir lýkur, að ákveðnum misskilningi
sem áður hefur verið minnst á. Ólíkt því sem tíðkast í stjórnmál-
um og viðskiptum, táknar gagnrýni í heimspekinni ekki fordæm-
ingu þess sem gagnrýnt er, ekki skammir um hinar og þessar at-
hafnir, né heldur eintóma höfnun og frávísun. Að vísu getur
gagnrýnin verið mjög neikvæð við vissar aðstæður. Þess finnast
dæmi á hellenskri tíð. Það sem hér er átt við með orðinu gagnrýni
er sú sífellda viðleitni í hugsun og verki að gleypa ekki án íhug-
unar og af sljóum vana við ríkjandi hugmyndum, hegðunar-
mynstri og samfélagsaðstæðum. Það er sú viðleitni að koma á
samræmi milli einstakra hliða mannlífsins og tengja þær almenn-
5 I. Kant, Kritik der reinen Vemunft, A 316 og áfr.; B 372 og áfr.