Skírnir - 01.09.1992, Page 125

SKÍRNIR
HLUTVERK HEIMSPEKINNAR
387
ómannúðlegt réttarfar. Með útrýmingu ákveðinna fordóma opn-
aðist raunveruleg sýn á nýjan og betri heim. Hefð og trú voru tvö
máttugustu varnarvirki hins gamla stjórnarfars (ancien régime) og
atlögur heimspekinnar voru beinlínis sögulegar athafnir. Á okkar
tímum skiptir það ekki lengur sköpum að veitast að trúnni. I al-
ræðisríkjunum, þar sem hetjuskap og háleitri lífsskoðun er frek-
legast haldið að mönnum, eru hvorki trú né nokkur lífsskoðun
allsráðandi, heldur dapurleg meðalmennska og alger doði ein-
staklinga andspænis örlögum sínum og öllu því sem að ofan kem-
ur. Mikilvægasta verkefnið á okkar tímum er að tryggja að hæfi-
leikinn til fræðilegrar hugsunar og þeirrar breytni sem henni fylg-
ir, glatist aldrei framar, ekki heldur á friðartímum síðar meir þeg-
ar hlekkir vanans kunna að sljóvga menn og gera þá gleymna á
þann stóra vanda sem samtíð okkar á við að etja. Við verðum að
berjast fyrir því að geigvænlegir atburðir samtíðarinnar dragi ekki
allan kjark úr mannkyninu, að trúin á mannsæmandi, friðsamlegt
og hamingjuríkt samfélag framtíðarinnar hverfi ekki af jörðinni.
(1940)
Þýðendur Arthúr Björgvin Bollason
og Þröstur Asmundsson.
Eftirmáli
Max Horkheimer (1895-1973) var þýskur heimspekingur af gyðingaætt-
um. Hann varð prófessor í heimspeki við háskólann í Frankfurt 1930 og
forstöðumaður „Rannsóknarstofnunar félagsvísinda" (Institut fúr
Sozialforschung) í sömu borg. Horkheimer var jafnframt ritstjóri Tíma-
rits um félagsvísindi (Zeitschrift fiir Sozialforschung) sem út kom í
Frankfurt og birti margar greinar í því riti. Urval greina hans var gefið út
í tveim bindum, Kritische Theorie, árið 1968. Ritgerðin „Hlutverk heim-
spekinnar í samfélaginu" er tekin úr þessu safni.
í Frankfurt hófst samstarf Horkheimers og Thedors W. Adornos
(1903-1969), en þeir skrifuðu meðal annars saman ritið Díalektík upplýs-
ingarinnar sem kom út 1947 og er eitt af höfuðritum hins svonefnda
„Frankfurtarskóla" eða „Gagnrýnu fræðanna" (Kritische Theorie). Megin-