Skírnir - 01.09.1992, Qupperneq 164

426
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
þjóð verði talað, er hún eigi að síður mjög mikilvægur þáttur
þjóðernis.1
Hlutverk forseta sem þjóðarleiðtoga og aflvaka einingar er
öðru fremur að höfða til þessara gilda, glæða þjóðarandann og
treysta með því vitundarsamstöðu þegnanna. Rætur flestra
stjórnarstofnana þjóðarinnar liggja í því sem sundrar og þær eiga
að vera vettvangur til að leysa ágreining og taka ákvarðanir. Þetta
á við löggjafarsamkomu, dómstóla og stjórnvöld bæði ríkis og
sveitarfélaga. Rætur annarra og þá sérstaklega embættis þjóð-
höfðingja eru hins vegar það sem sameinar.2 Hér eru að vísu eng-
in skörp skil. Forseti er að sönnu skipaður yfir þjóðfélag þar sem
margt sameinar, en annað veldur sundurþykkju og það getur
hann ekki leitt hjá sér. Þá er komið að stjórnskipunarhlutverki
forseta, sem verður aðalefni þessarar greinar.
Forseti Islands sem embíettismaður
Auk þess að vera þjóðarleiðtogi er forseti íslands embættismaður
sem á hlutdeild í lagasetningu og stjórnarframkvæmd: hann er
ásamt Alþingi annar handhafi lagasetningarvalds og æðsti hand-
hafi framkvæmdavalds. Samkvæmt bókstaf margra greina stjórn-
arskrárinnar er forseta fengið mikið vald, en það er svo takmark-
að með öðrum greinum og samkvæmt venjum. Sú skoðun er
allútbreidd að stjórnskipulegt vald forseta sé ærið takmarkað og
hluttaka hans í stjórn ríkisins sé nánast ekki annað en formsat-
riði.3 Ástæða er til að kanna þetta nánar og verður aftur komið að
því í lok þessarar greinar.
Þótt forseti Islands teljist embættismaður hefur hann margvís-
lega sérstöðu. Sú er mest að hann er þjóðkjörinn, sbr. 3. gr. stjórn-
arskrárinnar. I öðrum ákvæðum hennar og lögum nr. 36/1945 um
framboð og kjör forseta Islands eru nánari reglur þar að lútandi
sem ekki er nauðsynlegt að rekja hér. Meginatriði er að hann er
1 Sigurður Líndal: Varðveizla þjóðernis. Helgafell. Rv. 1966.
2 Þar sem ein trúarbrögð eru ríkjandi og hafa mótandi áhrif á þjóðfélagið gegna
trúarleiðtogar áþekku hlutverki.
3 Ólafur Jóhannesson: Stjórnskipun íslands, 2. útg., Iðunn, Reykjavík 1978, bls.
130.