Skírnir - 01.09.1992, Blaðsíða 194

456
GUÐRÚN ÁSA GRÍMSDÓTTIR
SKÍRNIR
sögu. Kveikja og kjarni Harðar sögu kunna því að vera sótt í sagnir um
raunverulega ránsmenn og flokka óeirðamanna sannari hinum stein-
runnu stríðshetjum krossferðatímanna sem þeir eru báðir merktir í sög-
um Sturla Sighvatsson og Hörður Grímkelsson. Að minni hyggju kynni
hólmurinn í Hvalfirði að heita eftir raunverulegum illræðismanni sem
verið hefir fyrir flokki sinna líka og orðið fyrirmynd Hólmverja í Harð-
ar sögu. Sjónarmið bænda kemur best fram í þeirri sögu með því að í
sögulok fagna landsmenn yfir því hve lítið lagðist fyrir slíka illvirkja sem
Hólmverjar voru þegar bændur höfðu snúið vönd í hár þeim og höggvið
þá gervalla (34. kap.).
1 formála Harðar sögu segir að hugsanlegt sé að nöfnin Geirstangi og
Geirshólmi séu dregin af mannsnafninu Geirr „en þá hefðu tilefni nafn-
giftanna að öllum líkindum verið önnur en sagan greinir frá“ (s. xxxvii). í
sama anda eru aðrar örnefnaskýringar í sögunum í //XIII dregnar í efa
en kapp lagt á að finna hverju örnefni nýja skýringu út frá náttúrufari
ellegar sýsli manna, þótt þá þurfi oft að gera ráð fyrir ævintýralegum
breytingum örnefna eftir duttlungum mannamáls. Og hvað viðkemur
Geirshólma er rakið af íþrótt í formála að nafnmyndin Geirshólmur hafi
orðið til fyrir áhrif örnefnisins Geirstangi sem Harðar saga nefnir og er
heiti á mjóum flötum tanga á Þyrilsnesi. Þórhallur telur að tanginn hafi
upphaflega dregið nafnið Geirr af spjótslögun sinni en síðar hafi þetta
nafn orðið Geirstangi og nafn hólmans úti fyrir, sem upphaflega hafi
verið Geirhólmur, hafi breyst í nafnmyndina Geirshólmur fyrir áhrif
nafnsins Geirstangi.
Hér læðist að sá grunur að fulllöng nót sé dregin til þess að hrekja
mannsnafn úr örnefni. Seint mun því fullsvarað hvaða íslensk örnefni eru
kennd við menn og hver þeirra eru landslagslýsingar. Þá nafnfræðiritum
grannlanda okkar er flett sést að skýringar á örnefnum sem eiga sér ís-
lenskar hliðstæður eru látnar falla á báða bóga og má hið sama líklega
gilda um íslensk örnefni. Því virðist mér varlegt að ætla að örnefni séu
sem sjaldnast kennd við menn, en sú spurning vaknar hvort söguhöfund-
ar eða söguritarar hafi sjálfir fundið upp sum örnefni og tengt við þau
sögur til skýringar; skrifað örnefni á landið en ekki endilega lesið sögur
út úr örnefnum einsog gert hefir verið á seinni tímum og víða sér staði í
íslenskum þjóðsögum svonefndum.
Auðvakinn er grunur um að söguhöfundur hafi fundið upp á örnefni
til að mynda þegar athugað er að hvergi nefnir Harðar saga hólmann í
Hvalfirði Geirshólm utan á þeim eina stað sem segir að hólmurinn tók
nafn af Geir Grímssyni félaga Harðar (24. kap.). Annarstaðar í sögunni
er hólmurinn nefndur hinu einfalda náttúrunafni Hólmur. Ekki væri frá-
leitt að gera ráð fyrir að höfundur Harðar sögu hafi tekið upp hjá sér að
auka nafni söguhetju sinnar við Hólmsnafnið og þeir Sturla Þórðarson
og Haukur Erlendsson hafi þegið nafnið af Styrmi fróða, en Geirshólm-