Skírnir - 01.09.1992, Page 198

460
GUÐRÚN ÁSA GRÍMSDÓTTIR
SKÍRNIR
í formálsorðum fyrir Þorsteins þætti tjaldstæðings eru settir fram tveir
kostir. Sá annar er að atriði í þættinum kunni að endurspegla áhyggjur
sumra Islendinga af tilraunum Noregskonunga til þess að ná undir sig
landinu (s. cxcix). Hinn kosturinn er að höfundi þáttarins hafi verið hug-
stæð andspyrna Jóns Loftssonar í Odda við kröfum kirkjunnar á síðustu
áratugum 12. aldar. Síðari kosturinn sýnist öllu langsóttari og óraunhæf-
ari, en Þórhallur virðist þó heldur hallast að honum sökum þess að sé
gert ráð fyrir hinum fyrri kosti verður hæpið að ætla tímans vegna að
þátturinn hafi getað haft áhrif á forrit Melabókar og Sturlubókar Land-
námu (þ.e. Styrmisbókar) einsog Jón Jóhannesson gerði ráð fyrir í bók
sinni Gerðir Landnámabókar.
Þátturinn af Þorsteini tjaldstæðing sýnist bera ótvíræð merki um
andúð gegn skattheimtu konungs - „Ek hefi farit [. . .] heldr skyndiliga
af Nóregi með vandkvæði ok nú í sQkum við Harald konung. Nú vilda
ek hér staðfestask ok vera frjáls" er Þorsteinn látinn segja þegar hann
hefir komið skipi sínu í Rangárós (s. 430). Svipuð viðhorf koma fram í
Harðar sögu og Bárðar sögu (//XIII, s. 3, 107), hugsanlega undir áhrif-
um frá Landnámu þar sem allmargar sagnir eru um að menn hafi farið út
til íslands fyrir ofríki Haralds konungs hárfagra eða vegna missættis við
hann. Þessar sagnir kunna að endurspegla viðhorf ákveðinna eigna- og
valdamanna á Islandi uppúr 1220 til konungsvalds og er því full ástæða
til þess að gefa þeim gaum þar sem þær eru samþættar sögum sem kunna
að vera mótaðar af viðleitni til þess að réttlæta eignarhald jarða, auðvelda
héraðsstjórn og ákvarða leigujarðir.
I formála 7/XIII koma raunar fram hugmyndir um að örnefnasögur séu
tengdar landamerkjum eða eignarhaldi jarða þar sem hugleidd eru tengsl
Helgafellsklausturs við slóðir Bárðar sögu undir Jökli og sagðar líkur á
að Helgafellsmenn hafi staðið að ritun sögunnar (s. cvii). Víst er að
Helgafellsklaustur ásældist útræðisjarðir undir Jökli á 14. öld þegar
skreið var flutt úr landi fyrir hækkandi verð, en hinsvegar er ráðgáta með
hverjum hætti ritun Bárðar sögu tengist Helgafellsklaustri (s. cv). Inni-
hald sögunnar bendir lítt til iðju klaustramanna. Ekki get ég því annað
en andæft þegar Þórhallur spyr hvort vísan sem Helga Bárðardóttir kvað
úti á Grænlandi, „Sæl værak [. . .]“, endurspegli ekki fremur matarást
Helgafellsmanna á sjávarjörðum undir Jökli en ættjarðarást og heimþrá
Helgu á Grænlandi (s. cvii). Vísa Helgu er einstök í íslenskum skáldskap.
Héraðavísur og bæjavísur eru til; úrval þeirra má lesa í bókinni Fagrar
heyrði eg raddirnar sem Einar Ól. Sveinsson gaf út (Rvk. 1942 s. 197-
208), en þar eru ekki vísur sem telja upp með nöfnum gagnsnauð fjöll og
nes einsog gert er í vísu Helgu. Og stæði vísan í einhverju sambandi við
jarðarag væri með ólíkindum ef hún ætti sér ekki hliðstæður á íslandi þar
sem menn sóttust mest eftir jörðum af öllum veraldarauð. Vísa Helgu er