Skírnir - 01.09.1992, Qupperneq 228

490
FREGNIR AF BÓKUM
SKÍRNIR
Á okkar dögum hafa vísindin fært okkur sífellt betri skilning á
tengslum hugarstarfs og heilastarfsemi. Að sama skapi hefur minnkað
þörfin á yfirskilvitlegum skýringum. Þó eimir talsvert eftir af því við-
horfi að mannshugurinn sé eitthvað meira og merkilegra en svo að hann
samanstandi af rafboðum sem berast um þetta gráa hlaupkennda líffæri
sem við köllum heila. Andstæðurnar á milli óendanlegra vídda hugarins
og eins hins eðlisléttasta af líkamspörtum okkar eru of miklar til að
nokkrum detti í hug að fyrra bragði að hugurinn búi í heilanum. Raunar
mun hafa verið talið á miðöldum að hugurinn - eða sálin eins og hún var
þá kölluð - byggi í brjóstum manna en að heilinn gegndi því hlutverki
helst að framleiða hor.
Þó að flestir viðurkenni nú til dags að heilinn gegni lykilhlutverki er
langt frá því að það viðhorf til sálarlífsins að það sé aðeins ein tegund lík-
amsstarfsemi hafi tekið sér bólfestu í hugmyndum okkar um heiminn og
okkur sjálf. Okkur er enn tamt að stilla upp sem andstæðum efninu og
andanum eða líkamanum og sálinni, en vafasamt má telja að andstæður
þessar eigi lengur rétt á sér. Ef til vill er orðið tímabært að hafna þeim
með öllu og leita nýrra leiða til að útskýra mannshugann og tengsl hans
við líkamann.
Snemma á þessu ári áttu þeir Einar Logi Vignisson og Ólafur Páll
Jónsson, nemar í heimspeki, frumkvæði að fyrirlestraröð um þetta
viðfangsefni. Fengu þeir til þess sex íslenska fræðimenn af sviðum
sálarfræði, læknisfræði og heimspeki. Framtak þetta hlaut fádæma undir-
tektir almennings og var aðsóknin svo mikil að finna varð stærri sal til
fyrirlestrahaldsins en gert hafði verið ráð fyrir til að allir kæmust að sem
vildu. Vegna hins almenna áhuga sem kom fram á viðfangsefninu þótti á-
stæða til að birta fyrirlestrana og eru þeir nú komnir út á lítilli bók, en
Kynningarnefnd Háskóla Islands styrkti útgáfu hennar.
Fyrsta fyrirlesturinn í röðinni flutti Guðmundur Pétursson læknir
og forstöðumaður Tilraunastöðvar Háskóla Islands í meinafræði að
Keldum. Hann heitir „Lífsskoðun efnishyggjumanns" og segir frá því
hvernig lífið kviknaði á jörðinni fyrir um það bil fjórum milljörðum ára
og hefur tekið á sig sífellt flóknari form í krafti þróunar en hún er við-
brögð lífsins við breytilegum aðstæðum. Vitundin um eigin tilveru, sem
er aðall mannsins, varð til við þróun og er fyrst og fremst eiginleiki sem
hefur þróast með þessari lífveru til að tryggja áframhaldandi tilveru
hennar.
Næstur í röðinni kemur Jón Torfi Jónasson, dósent í uppeldisfræði
við Félagsvísindadeild Háskólans, með fyrirlestur sem nefnist „Hugur
og heili“. Hann fjallar um það hvernig unnt er að að skýra hugann út frá
starfsemi heilans með rannsóknarlíkönum sem sækja hugmyndir sínar til
tölvufræða og tilrauna með gervigreind en einnig er taugasálfræði höfð
til hliðsjónar. Rannsóknir þessar heyra til svokallaðrar hugfræði sem er
íslensk þýðing á enska heitinu cognitive psychology.