Skírnir - 01.09.1992, Blaðsíða 232

494
FREGNIR AF BÓKUM
SKÍRNIR
leggja til greinar um efni tengd hugðarefnum þess. Fyrir utan að veita
þeim sem nýtur heiðurins ánægju, þjónar þessi siður þeim tilgangi að
gefa fræðimönnum kost á að koma á framíæri ýmis konar athugunum
sem ekki rúmast í stærri verkum og eru dæmi þess að tímamótagreinar
hafi birst í ritum sem þessum.
Afmælisrit fá sjaldan mikla athygli utan hins þrönga hóps þeirra sem
fylgjast með fræðasviðinu. Þetta er að því leyti miður að oft má þar finna
greinar sem eiga erindi til fleiri, ekki síst þegar um er að ræða rit eins og
það sem hér er til umfjöllunar því greinarnar sem þar birtast fjalla allar
um íslenska miðaldasögu, en almennur áhugi á þessu tímabili er mikill.
Því mætti Yfir Islandsála að ósekju koma fyrir augu fleiri en þeirra sem
fást við íslensk miðaldafræði.
Magnús Stefánsson er dósent við sagnfræðideild háskólans í Björgvin
og hefur fengist fyrst og fremst við sögu íslenskrar og norskrar kirkju á
miðöldum. Hann er sérfróður um hin svokölluðu „staðarmál“, þ.e. deil-
ur kirkjunnar og höfðingja um forræði stórra kirkjujarða en deilur þess-
ar risu tvisvar, annars vegar í lok tólftu aldar og hins vegar þegar líða tók
á hina þrettándu. Viðamiklir kaflar sem Magnús skrifaði um þessi átök í
öðru og þriðja bindi Sögu Islands munu vera það besta sem um þetta
hefur birst á prenti að sögn kunnugra. Magnús vinnur nú að stóru rit-
verki um staðarmálin.
Höfundarnir tíu sem leggja til efni í Yfir Islandsála eru allir að einum
undanskyldum fyrrverandi nemendur og/eða samverkamenn Magnúsar
og allir rita þeir um íslenska miðaldasögu. Agnes Siggerður Arnórsdóttir
fjallar um hugsanleg áhrif kvenna á stjórnmál á þjóðveldisöld og varpar
fram þeirri hugmynd að íslenskar konur hafi haft meiri möguleika á að
beita sér x því samfélagi valddreifingar en eftir að Island varð hluti af
miðstýrðu ríki Noregskonunga. Helga Kress leggur út af nokkrum
dæmum úr Islendingasögum þar sem fegurð kvenna er lýst út frá augna-
ráði karlmannsins og kannar hvernig unnið er úr þessu á ýmsan bátt.
Sjónum er einnig beint að konum í grein Más Jónssonar en hann leitast
við að skýra uppruna ákvæða um sifjaspell í Stóradómi frá sautjándu öld,
einkum skilgreiningar á sautján tegundum vensla sem karlmaður getur
verið í við konu og banna honum samræði við hana. Jón Viðar Sigurðs-
son fjallar einnig um þjóðfélagshópa sem ekki njóta fullra réttinda í mið-
aldasamfélaginu í grein sinni um börn og gamalmenni á þjóðveldisöld. í
því samfélagi voru neyðin og örbirgðin aldrei langt undan og hver varð
að leggja sitt að mörkum í harðri lífsbaráttunni. Því nutu börn og gamal-
menni sem ekki voru matvinnungar lítillar virðingar.
Stjórnmál á miðöldum eru viðfangsefni þeirra Gunnars Karlssonar
og Helga Þorlákssonar. Gunnar skrifar um Gamla sáttmála, einkum um
orðasambandið „að ná íslenskum lögum" sem þar er notað og færir rök
fyrir þeirri skoðun sinni að þar sé ekki átt við það að löggjafarvaldið eigi
að vera að einhverju leyti í höndum Islendinga eins og lengi hefur verið