Skírnir - 01.09.2000, Side 15

SKÍRNIR
ESTETÍKUS
251
vesæls raunvísindamanns eins og mín. Viltu vera svo vænn að út-
skýra mál þitt betur?
Estetíkus: Hugsum okkur hund, sem dillar rófunni og sýnir
önnur ánægjumerki í hvert sinn sem hann heyrir fimmtu sinfóníu
Beethovens. Getum við sagt að hann hafi listræna ánægju af verk-
inu? Nei og aftur nei! Vel má vera að hljóðbylgjurnar sem flytja
okkur tónlistina valdi ánægjulegri ertingu í heila seppa. Því eru
lágmarksskilyrði þess að hann hafi notið sinfóníu Beethovens þau
að hann þekki sértæk hugtök á borð við „tónlist" og „sinfónía".
Auk þess verður hann að vita að hér sé um að ræða tiltekið tón-
verk, fimmtu sinfóníuna. Skyldi nú hundurinn búa yfir slíkri
þekkingu?
Empiríkus: Varla.
Estetíkus: Enn sjáum við að listrænar tilfinningar eru ekki
handan skynseminnar, öðru nær. Lágmarksþekking og hæfni til
sértækrar hugsunar eru nauðsynlegar forsendur þess að við getum
haft slíkar tilfinningar.6 Ljóst má vera að meira er að marka til-
finningalega dóma þeirra sem hafa slíka þekkingu og hæfni en
þeirra sem hún er síður gefin. Því er tómt mál að telja að allir list-
dómar séu huglægir og smekkbundnir í jafn ríkum mæli. Veröld
listdómanna er ekki eins og nóttin þar sem allar kýr eru svartar/
sumir listdómar eru síður huglægir en aðrir.
Empiríkus: Ekki er ég nú viss um að svo sé. Eg get að vísu við-
urkennt að sannleikskjarni sé í vitskenningunni um tilfinningar en
hver veit nema listdómar séu fremur kenndaeðlis en geðshræringa.
Þegar við segjum „mér finnst þetta listaverk vont“ erum við
kannski í reynd að segja „listaverkið veldur mér hrolli“. Og ef við
staðhæfum um listaverk að það sé afburðagott erum við ef til vill
bara að segja „listaverkið veldur mér sæluhrolli". Það gefur auga-
leið að hrollur er kennd, ekki geðshræring.
Estetíkus: Þessari athugasemd vil ég svara með spurningu: Get-
um við vegið og metið gildi fyrirbæris án þess að beita rökum?
Empiríkus: Tæpast.
Estetíkus: Er það að vega og meta eitthvað nokkuð annað en
aðferð til að leita raka sem við leiðum dóma okkar af ?
Empiríkus: Varla.