Skírnir - 01.09.2000, Page 48

284
GARÐAR BALDVINSSON
SKÍRNIR
í þeirri orðræðu. í stað þessarar tryggingar setur kynning
Nietzsches á hinum siðferðilega þegni tímabundna og takmark-
aða tryggingu viðskiptasamninga sem gerir hinn nýja þegn jafn-
gildan „hugmyndinni um „lögaðila" [sem] síðan bendir okkur
aftur til grunnforma kaupa, sölu, vöruskipta, verslunar og við-
skipta“.19 Með þessu bendir Nietzsche á tengslin milli tungu-
máls og myntar, með öðrum orðum kerfi peningagilda sem not-
að er í tengslum við tungumálið og því að þegninn sé langt í frá
svo stöðugur og traustur sem hugsunarvél Descartes gerir ráð
fyrir.20
Það kartesíska ég sem getur sagt „ég hugsa og því er ég“ hylur
hins vegar öll merki um eigin margbreytileika með því að frum-
lag og umsögn renna saman í eitt svo að venjubundnu sambandi
frumlags og gjörðar er varpað fyrir róða. Hins vegar tengjast í
yrðingunni frumlag og þegn og bindast lógosnum en í þessu flókna
ferli styrkist sú mynd sem texti Descartes dregur hvarvetna upp
að Guð sé grundvöllur tungumáls, hugsunar og náttúru. Descartes
er þó mætavel ljóst hve margflókinn hugurinn er og því grípur
hann til þess myndmáls að persónugera hugkvíarnar: „við það að
skilja eitthvað beinir hugurinn sér ef svo má segja að sjálfum sér
... en við ímyndunina beinir hann sér að líkamanum“ (Descartes
1962:86). Með því að tengja hér skilning við hugsunina en ímynd-
unaraflið við líkamann gengur Descartes bæði götu rómantíkur
og þó einkum orðræðu sálgreiningar en hvort tveggja dregur
glöggt fram tengsl milli ímyndunarafls og dulvitundar. Um leið
og Descartes fordæmir líkamann sjáum við að í hugarheimi hans
er líkaminn í reynd ómark og ekki hægt að taka hann alvarlega.
Með þessu verður hin kartesíska vera ennfremur að leiksviði þar
sem einstakir þættir setja sjálfa sig á svið og næsta stutt skref yfir
í kenningu Lacans um spegilsviðið, þar sem þegninn er að setja
sjálfan sig saman úr sundurlausum spegilmyndabrotum (sjá
Lacan 1977:1-7).
19 Sifjafrœði siðferðisins, bls. 63.
20 Svipuð tengsl urðu Jacques Derrida tilefni mikilla pælinga um líkindi þessara
kerfa, sjá Derrida 1982:209-19. Einnig Garðar Baldvinsson 1996.