Skírnir - 01.09.2000, Qupperneq 50

286
GARÐAR BALDVINSSON
SKÍRNIR
sama skrifborð endur fyrir löngu ... áður en ímyndunaraflið lukti
hann milli fjögurra fjala“ (Þórbergur Þórðarson 1974:85).24 Auk
þess að leika þannig með heim Descartes bendir Þórbergur hér á
það mikilvæga atriði að sjálf rökleiðing Descartes byggir á ímynd-
unaraflinu: Descartes beitir ímyndunaraflinu til að hafna ímynd-
unaraflinu. Eins og kemur fram í umræðum Michels Foucault og
Jacques Derrida löngu síðar um Descartes snýst kenning hans ef
til vill ekki síst um slíka vitfirringa og hlutverk þeirra í siðmenn-
ingu og orðræðum.25 Andstætt Descartes, sem studdi vissu sína
um sjálfan sig og Guð með skynsemi sinni, með hæfni sinni til að
ýta efanum á brott með skynsamlegum hugsunum, byrjar Þór-
bergur á því að losa sig við viðtekna kröfu um skynsemi og færir
sviðið allt inn á lendur móðursýkinnar, lendurnar sem konur eru
sífellt reknar út á með útilokun þeirra frá karlveldisorðræðum.
Þessi móðursýki hans (er hann gengur með barni) er um leið móð-
urlífssýki26 þar sem hann getur staðið utan þeirrar hefðar sem
hann er sprottinn úr og snúið hlutum á haus með ímyndunarafl-
inu. Engu að síður ber þessi kvenleikareynsla hans ekki í sér nein-
ar menjar hins ímyndaða heldur einmitt hins líkamlega: „Ég fann
öll einkenni þess, að þetta væri ekki nein ímyndun“ (Þórbergur
Þórðarson 85).
Þegar Þórbergur býður fram valkost sinn er hann þó ekki að-
eins að lofsyngja ímyndunaraflið og móður(lífs)sýkina. Valkostur
24 Þórbergur gumar m.a. af því í Bréfinu að hafa þýtt ljóð eftir Edgar Allan Poe.
En skyldleiki þeirra birtist ekki síður í þessari tilteknu mynd af mælanda milli
fjögurra fjala að íhuga hugsunina því eitt frægasta ljóð Poes, Hrafninn, hefst
einmitt á þessari mynd: mælandi situr inni í herbergi sínu og hugsar um lífið og
tilveruna en er truflaður af utanaðkomandi áreitum. Ljóðið er líkt og saga Þór-
bergs nákvæm endurtúlkun og afbygging á sögu Descartes og fer svo að mæl-
andi ljóðsins lætur áreitin yfirtaka líf sitt og deyr áður en yfir lýkur. Hjá Poe
mætti segja að mælandinn fylgi að vissu leyti bugsun hjá Descartes því svo er
að sjá sem skynjunin rugli hann gersamlega í ríminu. Þórbergur fyllist (hug-
ar)fóstri sem er önnur leið á móti hugsun Descartes. Annar hverfur í heim
hinna dauðu, hinn verður ófrískur. Rómantískt æði? Uthugsuð textatengsl?
25 Sjá Michel Foucault o.fl. 1998.
26 Þórbergur er auðvitað ófrískur, barnshafandi. Móðursýki heitir á fagmáli
„hysteria" og dregur nafn af gríska orðinu „hystera", þ.e. móðurlífi. Hafa enda
femínistar gagnrýnt Freud mjög fyrir að velja þetta orð fyrir þetta ástand sem
þeim virðist alls ekki einskorðast við konur eða líkama kvenna.