Skírnir - 01.09.2000, Síða 205

SKÍRNIR
ARFUR OG UMBYLTING
441
Höfn eftir Gísla, en þar segir að ekkert íslenskt skáld hafi „ort fleiri kvæði
að tiltölu en hann undir fornum háttum og fáum eða engum tekist betur“
(bls. 243).
Eg á erfitt með að samsinna þessu, þótt ég viðurkenni fullkomlega skil-
greiningu höfundar á tilvísunar- og samþættingartækni Gísla Brynjúlfs-
sonar - og sömuleiðis að Gísli velji sér mikilsverð yrkisefni og frumleg, og
vinni tæknilega býsna vel úr þeim. En - í ljóðlist er ekki nóg að bera fram
efni sem skiptir máli. Þar gildir ekki einungis hvað er sagt heldur einnig og
ekki síður hvernig það er sagt. Og Gísli Brynjúlfsson er einfaldlega ekki
eins mikið skáld og hin fremstu meðal 19. aldar skálda. Ljóð hans geyma
ekki þann ferskleika í myndmáli og málbeitingu að ljóð hans verði raun-
verulega eftirminnileg, þótt efnið sé oft áhugavert í sjálfu sér. Vísanir hans
eru oft því sem næst orðréttar, eins og „Vindi, vindi vef Darraðar" og
„Vondslega hefr oss veröldin blekkt / vélað og tælt oss nógu frekt" - og
geta þess vegna orkað þreytandi á lesandann. Og í þessu síðara dæmi úr
kvæðinu Fall Ungara get ég engan veginn sannfærst af þeirri röksemda-
færslu höfundar að kvæðið sé þannig hugsað að Jón Arason biskup mæli
það fram. Það finnst mér of langsótt, þrátt fyrir vísunina í upphafi þess.
Hins vegar viðurkenni ég fúslega að kvæði Gísla um frelsisbaráttu
Ungverja undir forystu þjóðhetjunnar Kossúth og hvernig hann tengir
sögu Ungverja við „meginatburði fyrstu alda Islandssögunnar" (bls. 259)
eru bæði frumleg og reyndar tímabær miðað við pólitískar aðstæður og
þjóðfrelsisbaráttu. Sömuleiðis er einkar fróðleg sú kenning Aðalgeirs
Kristjánssonar, sem Sveinn Yngvi vitnar til (bls. 257-58) „að Ungverja-
skrif Gísla kunni að hafa orkað óbeint á íslenska sjálfstæðisbaráttu". Það
er að segja að vegsömun Kossúth hafi sáð fræjum foringjadýrkunar sem
Jón Sigurðsson hafi notið góðs af. Vissulega er hér aðeins um getgátu að
ræða, sem aldrei verða færðar sönnur á, en er þó athygli verð.
Fróðlegur er einnig kaflinn sem nefnist „Sporgöngumenn í skáld-
skapnum“ og skemmtilegt að lesa hugleiðingar Jóhanns Jónssonar um
þetta efni, þar sem hann gengur svo langt að kalla Jónas Hallgrímsson
„gáfaðan Heine-epigon“, en spurning er hvort það á beinlínis heima í
þessari umfjöllun um stöðu Gísla Brynjúlfssonar. Ég efast sannast að
segja um að Sveini Yngva takist í viðleitni sinni að endurmeta skáldskap
Gísla Brynjúlfssonar. Mig hefur hann að minnsta kosti ekki sannfært.
I 9. kafla bókarinnar um allegoríu arfs og sögu á ofanverðri 19. öld
þykir mér sem höfundur sé að byrja að fjarlægjast meginefni rannsóknar
sinnar. Það er ugglaust rétt að skáldin hafi tilhneigingu til að leggja út af
arfi íslenskrar fornaldar á staðlaðri hátt en áður. Mér finnst þó að gert sé
fullmikið úr allegorískri túlkun, t.d. í Búarímum Gríms Thomsen og
Brísingameni Gröndals, jafnvel þótt talað sé um einræða allegoríu. Og
svo er spurning hvort þörf sé á því að skilgreina hugtakið allegoría í Iöngu
máli í svo sérhæfðu riti. Þó má það vera í ljósi þess sem sagt er á bls. 283