Skírnir - 01.09.2000, Side 219

SKÍRNIR
AÐ SJÁ KVIKMYND
455
Að mínu mati standast of margar greinar í bókinni ekki þær kröfur
sem nú eru gerðar um fræðilega umræðu. Samkvæmt þeim kröfum er
ekki lengur fullnægjandi að fara vel með staðreyndir heldur er ekki
síður mikilvægt að setja hluti í nýtt samhengi og draga þannig fram
ákveðinn en afstæðan sannleika um viðfangsefnið. Krafan um að setja
einstaka þætti kvikmyndagerðar í skapandi samhengi við ólíka samfé-
lagshætti (þar sem kvikmynd er eðli sínu samkvæmt ætíð endursköp-
un einhvers konar samfélags) stangast í vissum tilfellum á við kröfuna
um staðreyndaupptalningu og almennan fróðleik sem lætur lesandan-
um í té yfirlitsmynd af því sem um er að ræða.22
Þótt ég skilji forsendurnar sem liggja þessum ummælum til grundvallar,
er ég alfarið ósammála greiningu Sigrúnar á vandanum eins og hann blas-
ir við í Heimi kvikmyndanna. Mér virðist vandinn einmitt vera sá að það
sé um of hugað að samfélagslegu samhengi en minna gert af því að skoða
sjálfar kvikmyndirnar. Með þessu er ég þó ekki að segja að höfundum
takist oft að „setja einstaka þætti kvikmyndagerðar í skapandi samhengi
við ólíka samfélagshætti", því að ég tel að ein forsenda þess að slíkt megi
takast sé sú að fyrst séu einstakar kvikmyndir og einstakir þættir kvik-
myndagerðar skoðaðir gaumgæfilega. I því samhengi skiptir öllu máli „að
fara vel með staðreyndir“ og láta ekki kenningar og hugmyndafræði
byrgja sér sýn. Verður nú vikið nánar að því.
III
I Heimi kvikmyndanna eru mörg önnur og afdrifaríkari dæmi um skort
þess að athugasemdir eða fullyrðingar séu rökstuddar með gaumgæfileg-
um athugunum eða lestri á kvikmyndum. I sumum tilvikum eru miklar
og margar ályktanir dregnar eftir litla greiningu á einni mynd. Eftir að
hafa fjaílað stuttlega um kvikmyndina The Last Boy Scout (Tony Scott,
1991) og tilgreint nokkrar samræður úr henni dregur Jón Yngvi Jóhanns-
son eftirfarandi ályktanir:
Myndin er vafasöm hylling hefðbundinnar karlmennsku sem er hafin
er [svo] yfir stétt, stöðu og kynþátt. Hún staðfestir jafnframt gagn-
kynhneigð, hefðbundin gildi og fjölskyldugerð sem byggir á feðra-
veldi og er íhaldssöm. En hún er ekki innantóm. Greining mín hér að
ofan sýnir vonandi hversu merkingarrík ein kvikmynd getur verið.
Tveir hálfvitar lúskra á vondu gæjunum á yfirborðinu,23 en undir
22 Sigrún Sigurðardóttir, „Heimur kvikmyndanna - heimur fræðimannsins“,
Morgunblaðið 22. desember 1999, bls. 43.
23 Jón Yngvi hamrar á þessu en ljóst er að í myndinni er ekki síður lúskrað á þeim.
Hetjan er kynnt sem sá einstaklingur sem kann að taka barsmíðum.