Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1991, Blaðsíða 62

60
MÚLAÞING
ráð fyrir að landinu verði skipt í sex fylki og verði þau stjórnarfarslegar
heildir með allvíðtæku starfssviði og valdi í ýmsum sérmálum.
Bent er á tvær leiðir til þess að veita fylkjunum völd. Önnur er sú að
ákveða í stjórnarskrá með upptalningu þau málefni, sem fylkjunum er
ætlað að sinna. Hin er sú að tryggja með stjórnskipuninni sjálfri að
tekið verði tillit til hagsmuna fylkjanna hjá löggjafarvaldinu, t.d. með
því að veita fylkisþingum rétt til að skipa þingmenn annarrar þing-
deildar.
Þau mál, sem gert er ráð fyrir að heyri undir þing og stjórnir fylkj-
anna, eru ýmis sérmál héraðanna, s.s. samgöngumál, hafnarmál,
fræðslumál, tryggingamál, gjaldeyrismál að verulegu leyti, yfirstjórn
sveitarstjórnarmála o.fl. Þegar ákvörðun um þá málaflokka, sem
afhentir yrðu fylkjunum til meðferðar, yrði tekin, yrði einnig ákveðið
með hvaða hætti skipting á tekjum ríkis og fylkja ætti sér stað.
Áhersla er lögð á að þegar fylkjaskipan yrði komið á, þá verði að
gæta þess að hún verði ekki sniðin eftir þeim „skriffinnskuöfgum“, sem
einkenndu stjórnkerfið. Nauðsynlegt er, samkvæmt greinargerð til-
lögusmiðanna, að á öðrum stöðum sparist sú vinna og það fé, sem
fylkjastarfsemin útheimtir.
b) Forseti með valdi. Tillögur fjórðungsþinganna fólu í sér skarpa
aðgreiningu á löggjafarvaldinu og framkvæmdavaldinu. Athygli er
vakin á að stjórnarframkvæmd og lagasetning séu í eðli sínu gerólíkar
athafnir. Meðferð framkvæmdavalds er talið krefjast oft á tíðum
skjótra athafna og persónulegra afskipta og því æskilegt að það sé í
höndum eins manns eða fárra, en löggjafarstarf hins vegar felur í sér
setningu almennra reglna, sem best er að ræða og móta á fulltrúaþing-
um.
Bent er á þá ókosti sem felast í margra flokka kerfi og vakin athygli
á þeirri staðreynd, að þing þeirra þjóða, sem við slíkt kerfi búa, eigi oft
í miklum erfiðleikum með stjórnarmyndanir. Því er lögð áhersla á að
vald lýðræðislega kjörins forseta verði aukið og myndun ríkisstjórnar
verði í hans verkahring, auk þess sem hann geti haft frumkvæði að
lagasetningu á Alþingi. Jafnframt er forseta ætlað að leggja fjárlaga-
frumvarp fyrir hvert þing og eins geti hann látið fara fram þjóðarat-
kvæðagreiðslu um setningu laga og látið fella lög úr gildi með sama
hætti. Þá ber þess að geta að samkvæmt hugmyndunum getur forseti
farið þess á leit við forseta þingsins að þeir setji bráðabirgðalög, jafn-
framt því sem forseti hefur heimild til að kalla saman aukaþing.
Hvað varðar hina skýru aðgreiningu valdsviðanna þriggja; löggjafar-