Jökull - 01.12.1959, Qupperneq 8

SIGURÐUR ÞÓRARI NSSON:
Um möguleika á því að segja fyrir næsta Kötlugos.
Hvenær fer hún Katla af stað? Er Katla dauð
úr öllum æðum? Er líklegt að Katla gjósi bráð-
lega? Er ekki meiri hætta á Kötlugosi á haustin?
Gerir hún nokkur boð á undan sér? Hverjum
usla er Kötlugos líklegt til að valda og hvar?
Þessar spurningar og aðrar svipaðar heyrast
nú æ oftar með hverju árinu sem líður. Von er
að spurt sé. Kötlugos og meðfylgjandi hlaup
eru með stórkostlegustu náttúruhamförum, sem
getur að upplifa á þessari plánetu og þau hafa
oft valdið þungum búsifjum og lagt blómlegar
byggðir í auðn um lengri eða skemmri tíma,
jafnvel svo að þær hafa aldrei risið að nýju.
Því miður er ekki hægt að svara hinum áleitnu
spurningum nema að litlu leyti. En þó er ástæða
til að athuga nokkuð sögu þessa ógnþrungna
eldfjalls og ígrunda, hvað af þeirri sögu er hægt
að læra um það, sem í vændum kann að vera.
Svo er greinargóðum Mýrdælingum og Alftver-
ingum fyrir að þakka, einkum nokkrum klerk-
um og öðrum embættismönnum austur þar, að
til eru næsta nákvæmar og mjög svo merkileg-
ar lýsingar af allmörgum undangengnum Kötlu-
gosum og hlaupum. Reynzlan er ólýgnust um
Kötlu sem margt annað. Það er svo um eldfjöll,
að þó þau séu duttlungafull, má af sögu þeirra
ráða nokkuð af líkum um það, hvernig þau muni
haga sér eftirleiðis. Sum eldfjöll fæðast til að
deyja, gjósa aðeins einu sinni. Þannig er um
rnargar íslenzkar eldstöðvar, ég nefni sem dæmi
Hverfjall og Iverið í Grímsnesi. Algengara er
þó, að eldfjöll séu virk um langan tíma, aldir
og áraþúsundir, jafnvel hundruð þtisunda ára
og eru þá hlé milli gosa, mislöng. T. d. gýs
Etna nú að jafnaði um það bil 6. hvert ár, en
áratugir líða nti milli gosa í Vesúvíusi, og
Strombólí er stöðugt að. En stundum taka virk
eldfjöll sér aldahvíldir og safna þá orku til mik-
illa átaka. Þannig var með Monte Somma á sín-
um tíma, áður en það fjall sprakk í loft upp
79 e. Kr. og færði Pompeii í kaf. Þannig hafa
og Hekla og Oræfajökull hagað sér.
Hvað er þá um Kötlu að segja?
Eg gat þess áður, að ýmsar skráðar frásagnir
hefðu varðveitzt um Kötlugos. En víkjum fyrst
örfáum orðum að forsögulegum heimildum,
öskulögum, en þau fræða okkur um sögu eld-
fjallsins frá því er jarðvegsmyndun hefst í nær-
sveitum þess eftir ísöld, eða fyrir a. m. k. 12 000
árum. Þessar rannsóknir eru skammt á veg komn-
ar, en þó má þegar nokkuð af þeim ráða. I
Skaptártungunni syðst hefi ég mælt jarðvegs-
REFEREN CES.
Ahlmann, H. W. 1953: „Glacier Variations &
Climatic Fluctuations“. Bowman Memorial
Lecture 3. Am. Geogr. Soc. New York 43 pp.
Ahlmann, H. W. & Tliorarinsson, S. 1937, 1940,
1943: „Vatnajökull“. Sci. Results of the
Swedish-Icelandic Investigations 1936-37-38
Geogr. Ann„ Stockholm.
Brunt, D. 1939: „Physical & Dynamical Meteoro-
logy“ 2nd ed. Cambridge Un. Press, London
428 pp.
Lister, H. 1953: „Report on Glaciology at
Breithamerkurjökull“ — ’Jökull' Vol. III
pp. 23-31.
Lister, H. Sc Taylor, P. F. 1960: „Heat Balance
6
& Ablation on an Arctic Glacier“ M. o. G.
V. 158 N. 7 (in press).
Pasquill, F. 1949: „Some Estimates of the Am-
ount & Diurnal variation of Evaporation
from a Clayland Pasture in Fair Spring
Weather.“ Q. J. Royal Met. Soc. Vol. 75
pp. 249-256.
Rider N. E. & Robinson, G. D. 1951: „A Study
of the Transfer of Heat & Water Vapour
above a surface of short grass“ Q. J. Royal
Met. Soc. Vol. LXXVII No. 333 pp. 375-
401.
Sheppard, P. A. 1947: „The Aerodynamic Drag
of the Earth’s Surface & the Value of von
Karman’s Constant“. Proc. Royal Soc. A Vol.
188 pp. 208-222.