Jökull - 01.12.1959, Page 31

alltaf að vera svo lítil, að þeirra gætir vart á
hlaupinu. I öðru lagi er það vel kunnugt, að
lón eru meðfram jaðri Skeiðarárjökuls að aust-
an, og urn það hlýtur að rnuna ef þau tæmast
í Skeiðarárhlaup. Þegar þeir Pálmi Hannesson
flugu yfir jökulinn laugardaginn 22. september
1945, sáu þeir norðan við Skaftafellsjökul för
eftir tvö tæmd lón (ónefnd). Virtist vatn renna
í kvosirnar undan jöklinum. Hannes á Núpsstað
telur sennilegt, að þessi lón hafi tæmzt um vetur-
inn áður (Hannesson, 1958), svo vatns úr þeim
hefur ekki gætt í því Skeiðarárhlaupi, sem hér
um ræðir. Oðru máli gegnir um Langagilslón,
framan við Færines. Það stóð enn uppi þennan
laugardag og mikið vatn féll úr því milli fjalls
og jökuls, unz það hvarf inn undir jökuljaðar-
inn (Hannesson, loc. cit.). Mjög er líklegt, að
Langagilslón hafi brostið fram, en ekki er vitað,
hvað mikið vatnsmagn þess er. Þó verður að
álíta, að það eitt nægi ekki til að jafna mun-
inn sem var á vatnsmagninu úr Grímsvötnum og
vatnsflóðinu í Skeiðará, þegar hún hljóp. Svo
stóru lóni sem til þess þyrfti, myncli hafa verið
veitt meiri athygli en raun ber vitni urn Langa-
gilslón.
Glöggir og greinargóðir menn bæði í Fljóts-
hverfi og í Oræfum hafa lengi tekið eftir því,
að Skeiðarárjökull hækkar verulega fyrir hvert
hlaup og lækkar aftur að loknu hlaupi. Mörg
dæmi mætti tilfæra um þetta. Mér virðist þessi
staðreynd vera sjaldan nefnd, þegar reynt er að
skýra hlaupin, en framhjá henni verður þó
ekki komizt, og það verður að teljast, ef ekki
alveg víst þá mjög líklegt, að samband sé á
milli þessara hreyfinga í jöklinum og hlaupanna
í ánni. Sú spurning hlýtur að sækja á, hvað það
sé, sem lyfti jöklinum. Getur það verið annað
en vatn, sem safnast saman í lón undir honum
rnilli hlaupa? Ur þessurn lónum væri þá einkum
það vatn komið, sem á vantar, að framrennslið
úr Grimsvatnadal jafnist á við Skeiðarárhlaup.
Rannsóknarleiðangur sá, sem lýst hefur verið
hér að framan, er til þessa síðasti Vatnajökuls-
leiðangurinn, sem notar eingöngu skíði og skíða-
sleða sem farartæki á jökli. Sumarið 1946 fer
fyrsti vélbúni leiðangurinn til Grímsvatna, og
úr því gerast rannsóknirnar á þessu fróðlega
eldgosasvæði öllu auðveldari.
SUMMARY:
Tliis papefi contains short descriptions of tlie
j ö kulhla u p of 1945 in the river Skeidará
and the author’s expedition in autumn that
year to Grímsvötn in VatnajökullJ ivhere,
during recent volcanic disturbances, a stretclr
of the Grímsvötn-valley floor 6,3 km2 in area
had sunk by about 105 m, It ivas obvious that
a small eruption had broken through the gla-
cier. In the S.W. corner of the depression, for
instance, an explosion crater had been formed
(Fig. 3) and its chaotic surroundings of ice
blocks ivere covered by a thin layer of volcanic
ash, — The water in Skeidará during the jök-
ulhl au p ivas fowid to be considerably greater
in volume than the ivat.er pouring out from
the Grimsvötn valley, and evidently the diffe-
rence could not be accounted for by precipi-
tation and outflows from ice-dammed lakes
along the edge of the glacier. The autlior there-
fore suggests that there may be lakes under
Skeidarárjökull from ivhich ivater bursts forth
during the j ö k u Ihlaup . In further sup-
port of this he points out the fact, well known
by t.he very attentive farmers living in the
districts on botli sides of Skeidarárjökull, that
the glacier rises before each j'ö. kulh-.l-au.pf
as if it were afloat.
REFEREN CES
Rist, Sigurjón, Skeiðarárhlaup 1954. Jökull, 55:
30—36. Reykjavík.
Askelsson, Jóhannes, Investigations at Gríms-
vötn, Iceland, 1934—1935. The Polar Re-
cord, Nurnber 11, January, 1936: 45—47.
Cambridge, 1936b.
— On The Last Eruptions In Vatnajökull.
Vísindafélag Islendinga, XVIII, Reykjavík,
1936a.
Hannesson, Pálmi, Frá Óbyggðum, Reykjavík,
1958: 293-320.
Skagfjörð, Kristján Ó., A Trip across Vatna-
jökull on Skis, Ours, Vol. 18, No. 6, Decem-
ber 1936: 285-288.
Thorarinsson, Sigurdur, Some New Aspects of
f.he Grímsvötn Problem. Journal of Glaciol.,
Vol. 2, No. 14 Novembev 1953: 267-275.
29