Jón á Bægisá - 01.12.2005, Blaðsíða 13

Hugleiðing um þýðingar
djöfullega. Þetta er eins og þú sérð ónýtt og ekki nema tilraunin ein; því
hvernig get ég látið nokkurn í útleggingu finna þennan helga hroll sem fer
um mann þegar maður les það á frummálinu?"
Að lokum skal hér minnst á annan danskan þýðanda. Þar ber einkum
tvennt til. Formálinn að verki hans er mjög ítarlegur. Auk þess notar hann
þar tækifærið til að rakka niður þýðingar tveggja kollega á sama verki;
Hugleiðingum Markúsar Árelíusar, þess merka Rómarkeisara. Frummálið
var gríska, en á tímum Markúsar var talið að heimspeki yrði ekki komið til
skila óbrenglaðri á öðrum tungum. Fyrri þýðingarnar dönsku eru báðar frá
19. öld, hans eigin frá árinu 1929.
f fyrrnefndum formála segir hann að sá kollega sem á vaðið reið hafi sett
eigið mark á þýðinguna með umfangsríkum skýringum, dæmigerðum fyr-
ir siðbótarmann í anda skynsemistrúar. Flins vegar vanti mikið á að þýð-
ingin sé textafræðilega rétt. Þar hafi síðari þýðandinn þó bætt um betur,
þótt ekki sé þýðingin gallalaus. Helsta gallann telur hann að hún sé of kór-
rétt. Þýðandi reyni of mikið að slípa málið til að fella það að því sem teljist
góður og gegn danskur stíll. En þar með þurrki hann út öll höfundar-
einkenni eins og ástríðu, angurværð, beiskju og þrá; hann geri höfundinn
að réttum og sléttum háskólafyrirlesara. „Maður getur þýtt svo rétt,“ segir
hinn gagnrýni þýðandi, „að þýðingin verður röng.“ Að hans dómi hefur
þýðandi uppfyllt skyldu sína þegar hann þýðir frumtextann á þann hátt
sem höfundur hefði líklega skrifað, hefði hann skrifað á markmálinu. Þar
á hann við það sem nú kallast að ná fram jafngildi texta.
A því prófi telur hann báða fyrri þýðendur falla svo rækilega að Markús
Arelíus hefði varla kannast við sjálfan sig í meðförum þeirra. Sá fyrri geri
hann að góðum og gegnum skynsemistrúarmanni. í meðförum hins verði
hann að snyrtilegum háskólafyrirlesara sem þylur upp haglega mótaðar
móralskar hugleiðingar fyrir menntaða áheyrendur.
Sjálfur segist hann hafa náð því að gefa sanna mynd af höfundi og
boðskap hans með því að fara afar frjálslega með textann. Þar hafi hann þó
ætíð tekið fullt tillit til þess að höfundur var uppi á annarri öld e. Kr. og
hugsunarháttur hans og lífskoðanir því gjörólíkt því sem tíðkast á 20. öld.
Hann segir tilgang sinn með þýðingunni hafa verið að gefa dönskum
lesendum innsýn í hugsunarhátt Stóumanna, sem hafi ekki aðeins tekið
öðrum fram sakir andríkis heldur og göfuglyndis. Göfuglyndi er þó ekki
það fyrsta sem manni dettur í hug við lestur hans eigin formála.
Þau þýðingarvandamál sem hér hefur verið tæpt á eiga það flest sam-
eiginlegt að vera enn í brennidepli. Ekki síst hvað varðar hið vandasama
samspil höfundar og þýðanda eða hvernig þýðandi fer að því að gefa sem
sannasta mynd af höfundi og texta hans. Sem er í raun enn flóknara mál
á — Til þess þarf skrokk!
11