Jón á Bægisá - 01.12.2006, Qupperneq 103

TöjraUkninnn Francisco Martín
Þetta athæfi hindraði ekki aðeins fyrirætlanir Spánverja heldur dæmdi þá
líka í svelti.
A leiðinni til Coro, nánar tiltekið í Chinacota, var liði AJfingers veitt fyrir-
sát. Hann særðist á hálsi af eitruðum örvaroddi og beið þess ekki bætur. Hann
barðist við dauðann í fjóra daga en hlaut þá að leggja upp í hina hinstu för líkt
og þeir ótalmörgu indíánar sem hann hafði hrundið sjálfur á sama veg.
Einn af mönnum hans, Pedro de San Martín,12 tók við forystunni
og hugðist leiða sveitina áfram til Coro. Á ferðinni fóru þeir inn á lönd
Aruacanamanna og enn á ný lögðu innfæddir á flótta. Samt sem áður tókst
Spánverjum að handsama eina tuttugu þeirra. Þegar þeir voru spurðir hvers
vegna þeir hefðu flúið svöruðu þeir að í grenndinni væri hvítur maður og
þeir álitu Spánverja komna til að frelsa hann og drepa alla innfædda.
Nú voru þrír fanganna sendir til að leita uppi fynda Spánverjann en
þeir sáust aldrei meir. Þá voru sendar tvær indíánakonur í sömu erindum
og hurfú þær einnig sporlaust. Þegar þetta brást hélt Pedro de San Martín
sjálfúr með sveitina til þorpsins þar sem innfæddir sögðu hvíta manninn
vera, reiðubúinn að frelsa meðbróður sinn.
Framverðir sveitarinnar undir forystu Franciscos de Santa Cruz voru
sendir á undan og komu nú til baka í fylgd mannveru sem var „nakin sem
úr móðurkviði, stríðsmáluð,13 með blygð sína óskýlda, skeggið reytt sem á
indíána, með boga og örvar, kastspjót í hendi, munninn fullan af hayusi, en
það mun vera jurt nokkur sem slekkur þorsta, og enn fremur baperus sinn:
það er grasker sem indíánar nota undir eins konar kalk, en það seður hung-
ur þegar smjattað er á því“.14 Þetta reyndist vera Francisco Martín, fyrrum
hermaður og það sem var í munni hans líkt og „jórturtugga“ voru blöð af
þarlendri jurt, betur þekkt undir nafninu kóka.
Eftir að mennirnir höfðu faðmast innilega, einkum Francisco de Santa
Cruz og Francisco Martín, sem voru gamlir vinir, sagðist hann vera sá eini
eftirlifandi af sendimönnum Vascuna foringja, og ekki ólíklegt að einhverjir
hinna hefðu endað á glóðum eða í maga innfæddra. Spánverjinn Francisco
Martín, sem var orðinn að indíána, fór nú til þorpsins og kom þaðan aftur
í fylgd með mönnum sem hann hét að myndu halda frið við landa hans.
Hann hafði hafnað á þessum stað, eftir að félagar hans yfirgáfú hann og
hann hafði orðið fyrir miklum hremmingum, og var nú þræll indíána-
höfðingjans.15
12 Aguado telur að nafn San Martíns hafi verið Juan en ekki Pedro.
13 Það er með bixa eða rauðum lit sem margir frumbyggjar skreyttu sig með.
14 Gonzalo Fernández de Oviedo, sama rit.
15 Aðstæður þræla í samfélögum frumbyggja Ameríku voru harla ólíkar þeim sem þrælar
bjuggu við hjá evrópskum þjóðum. Þeir amerísku nutu mun meira frelsis og gátu öðlast
félagslega virðingu.
á Jföœýtúá - í DAG HEYRA SÖNGGYÐJURNAR TIL ÞÍN
IOI