Jón á Bægisá - 01.12.2006, Blaðsíða 62

Gauti Kristmunnsson
Dæmin eru mörg og ég ætla aðeins að drepa á fáein áður en ég kem að
einu íslensku, Jónasi Hallgrímssyni.
Tilurð stakhendunnar sýnir eitt af ýmsum mögulegum skrefum í þessu
tilliti.9 Arið 1515 reyndi ítalska skáldið Gian Giorgio Trissino að „þýða“
gríska sexliðaháttinn inn í ítölsku með því að nota órímaðan ellefu atkvæða
hátt fyrir harmleik sinn Sofonisba. Þetta var nokkurs konar málamiðlun til
að nálgast hinar upphöfnu klassísku fyrirmyndir. Þótt litið hafi verið niður
á þetta verk í seinni tíð er það oft nefnt sem fyrsta dæmið um harmleik á
seinni tímum þar sem haldið var stranglega í einingarnar þrjár sem frönsk
nýklassík gerði svo mikið úr í túlkun sinni á Aristótelesi. Reyndar ritaði
Trissino einnig epískt söguljóð undir titlinum La Italia Liberata da Gotthi
og er það líka stundum nefnt fyrsta epíska kvæðið sem ort var undir stak-
henduhætti.
Um miðja 16. öld varð síðan til stakhendan enska eins og hún er stund-
um kölluð og þá við þýðingu Henrys Howards, jarls af Surrey á brotum úr
Eneasarkviðu Virgils. Ekki er vitað hvort Surrey hafi vitað af verkum Trissin-
os, en Surrey var kunnugur ítalskri ljóðagerð, a.m.k. Petrarca, en Surrey
þróaði einmitt sonnettuformið á enskri tungu. Hvort sem Surrey vissi af
tilraunum Trissinos eða ekki, er ljóst að að hann fer nánast sömu leið til að
þýða sexliðaháttinn inn í enskt mál og Trissino á ítölsku.
Það voru aðrir bragarhættir sem kepptu við stakhenduna sem nokkurs
konar jafngildi sexliðaháttar, alexandrínan franska og tvírímið enska. Eg
hef ekki enn fundið út hvort þessir hættir hafi orðið til í tilraunum sem
miðuðu að því að ná jafngildi sexliðaháttarins forna, en ef litið er á notkun
þessara hátta allt fram á átjándu öld má sjá að þeir eru einkum notaðir
í sambærilegum textategundum, þ.e. harmleikjum og epískum kveðskap.
Alexander Pope notaði t.a.m. tvírímið enska í þýðingum sínum á Hómer.
Onnur aðferð við að ná hinum klassíska ljóma fornaldar var að beita
hinni svokölluðu „imitation“ (hér á ensku) eða eftirlíkingu, en þó án þess
að þýða beint, reyndar var aðferðin einmitt þróuð til að komast hjá því að
þýða. Franska skáldið Ronsard var einn af frumkvöðlunum og fólst aðferðin
í því að endurrita óði Pindars með þessum hætti. Ronsard hafði mikil áhrif
á enska skáldið Abraham Cowley sem einnig ritaði eftir Pindar án þess að
þýða; markmið hans var að ná „anda“ Pindars með þessari gerð eftirlíkingar,
og má kannski sjá í þessu viðleitni til að halda í nafn Pindars og sleppa um
leið við þrælsins þýðingu. Þessi gerð eftirlíkinga varð að nokkurs konar
textategund sem mikilla vinsælda naut langt fram á átjándu öld.
9 Niðurstöður í næstu efnisgreinum byggja á bók minni Literary Diplomacy I: The Role of
Translation in the Construction of National Literatures in Britain and Germany 1750-1830
(21-23).
60
ffíó/c á .93cepáiá. - Tímarit þýðenda nr. 10 / 2006