Jón á Bægisá - 01.12.2006, Blaðsíða 59

Fleira fer d milli mála eti orðin ein
mikils virði, upp á þýðendur (Ríkið II 331).3 En ég held að það sé ekki að
öllu leyti rétt. Eftirlíkingin, mimesis, var sú aðferð sem notuð var til að
skrifa t.d. leikverk og, eins og kunnugt er, var skorið úr um gæði slíkra
verka 1' samkeppni og var þá ekki miðað við að menn væru sem frumlegastir
í okkar skilningi, heldur hvort eftirlíkingin væri vel heppnuð.4 Það má segja
að um hafi verið að ræða nokkurs konar samkeppni eftirlíkinga.5
Það er kannski dálítið írónískt, sé tilgáta mín rétt, að flokkun eftirlík-
inga með þýðingar á milli mála í huga komi einna fyrst fram með Róm-
verjum sem sjálfir þýddu hina grísku menningu inn í sína. En svo þver-
sagnarkennt sem það lætur í eyrum, þá varð til við þá þýðingu þörf fyrir að
afneita þýðingum sem eftirlíkingu í þeim tilgangi að loka augunum fyrir
því þýðingaferli sem fram fór í stórum stíl.
Cíceró er oft tekinn sem fyrsta dæmið um þessar þýðingar, hugmyndir
hans um aðlögun að hinum rómverska veruleika og notkun þýðinga sem
æfingatækis hafa löngum verið nefndar í því samhengi.6 Landi hans Hóras
er einnig oft tilgreindur og í flestum verkum um þýðingar er vitnað til hans
frægu orða og aðgreiningar á hinum trygga þýðanda sem þýðir orð fyrir orð
og þeim sem skapar upp úr kunnugu efni, t.d. umsátrið um Tróju, sbr. línur
128-135 í Ars poetica-.
Difficile est proprie communia dicere; tuque
rectius Iliacum carmen deducis in actus,
quam si proferres ignota indictaque primus.
publica materies privati iuris erit, si non circa
vilem patulumque moraberis orbem nec verbo
verbum curabis reddere fidus interpres, nec
It is hard to treat in your own way what is
common: and you are doing better in spinning
into acts a song of Troy than if, for the first
time, you were giving the world a theme
unknown and unsung. In ground open to all
you will win private rights, if you do not linger
3 Miðað við skilning manna á höfundarhugtakinu undanfarin tvö til þrjú hundruð ár má
þetta til sanns vegar færa. Sbr. líka inngang Eyjólfs Kjalars Emilssonar að þýðingu sinni að
Ríkinu (70).
4 Gérard Genette ræðir þetta og þann greinarmun sem Platon gerir á eftirlíkingu í bók sinni
um orðræðu frásagnar sem á ensku heitir Narrative Discourse (162-163). Klassistar eins og
Gregory Nagy þýða hugtakið mimesis sem re-enactementcðs endurleikur eða endurflutningur,
sjá t.d. Cambridge History ofLiterary Criticism (47-52).
5 T.d. fer Samdrykkja Platons fram hjá Agaþoni sem er að fagna sigri í samkeppni
leikskálda; Aristófanes, einn þátttakenda, sigraði einnig í mörgum slíkum. Reyndar telja
sumir nútímafræðimenn, eins og t.d. Paul Cartledge, að skáldskapur leikskáldanna hafi
verið algjörlega samofinn þjóðfélagsgerð Aþeninga, en að margir menntamenn hafi samt
sem áður haft horn í síðu hans, ekkert síður en Platon. Þetta mikilvægi skáldskaparins í þjóð-
lífinu minnir í raun á hlutverk sjónvarps í nútímasamfélagi og menntamenn að fornu og
nýju virðast hafa áhyggjur af því, á sömu forsendum, að almenningur verði leiddur af vegi
sannleikans. Jeffrey Henderson gefur greinargóða lýsingu á samkeppni leikskálda í inngangi
sínum að þremur leikritum eftir Aristófanes.
6 Sjá t.d.kaflann „Translating Greek Orations into Latin“ í Western Translation Theory (7-
10).
f^cn á ffficepediá - I dag heyra sönggyðjurnar til þín
57