Bændablaðið - 28.05.2015, Blaðsíða 35

35Bændablaðið | Fimmtudagur 28. maí 2015
1500 fermetrar af ræktarlandi verði
tiltækir á hvert mannsbarn. Á sama
tíma áætla Sameinuðu þjóðirnar að
það þurfi að auka ræktarland um 60
þúsund ferkílómetra á ári.
Staðreyndin er aftur á móti sú
að við erum að tapa 120 þúsund
ferkílómetrum af ræktarlandi á
hverju ári vegna landhnignunar og
jarðvegsrofs,“ segir Jóhann.
24 milljarðar tonna tapast á ári
„Áætlað er að 3,4 tonn af frjósömum
jarðvegi tapist árlega á hvert
mannsbarn í heiminum, það eru 24
milljarðar tonna. Til að setja þetta
í samhengi hefur verið áætlað að á
Íslandi tapist um 1,6 milljónir tonna
af jarðvegi á ári.
Íslendingar eru í kringum 320
þúsund svo að í þessu eigum við
heimsmet því á hvern Íslending
gera þetta fimm tonn af jarðvegi
á ári og hér er eingöngu átt við
rof tengt rofabörðum. Í raun er
jarðvegseyðingin sennilega mun
meiri.“
Efsta lagið frjósamast
Jarðvegur inniheldur um fjögur
þúsund milljarða tonna af kolefni.
Kolefnið er undirstaða frjósemi
hans enda það efni sem humusefnin
byggjast á. Kolefni í jarðvegi
mælist ellefu sinnum meira en allt
kolefni í skógum heims og fimm
sinnum meira en það sem finnst í
andrúmsloftinu.
„Ástæðan fyrir þessu mikla
kolefnisinnihaldi jarðvegsins
er hversu stöðugt kolefnið er í
jarðveginum á meðan honum er
ekki raskað. Við jarðvegsrof og
rask, þar með talin jarðrækt, losnar
kolefnið og það berst bæði út í
andrúmsloftið sem lofttegundir.
Á ræktarlandi er moldin, þessi
frjósamasti hluti jarðvegsins, aðeins
efst í jarðveginum. Það getur gengið
hratt á moldina og við áttum okkur
ekki endilega á því fyrr en gengið
hefur verið verulega á frjósömu efstu
lögin og uppskerubrestur blasir við.
Mannkynssagan er talandi dæmi
um afleiðingar slíkrar ósjálfbærrar
landnýtingar. Norður-Afríka var eitt
besta ræktunarsvæði Rómverja og
matarforðabúr þeirra en er eyðimörk
í dag. Sama má segja um svæðið
þar sem Írak og Íran eru í dag.
Menningarsamfélögin þar nýttu
frjósamt ræktarlandið við árna Tigris
og Efrates en þar eru nú eyðimerkur.
Menn hafa getið sér þess til að
Mayar hafi horfið í Suður-Ameríku
vegna minnkandi uppskeru. Reyndar
þurfum við ekki að líta svona langt
aftur til að finna svipuð dæmi.
Saga landhnignunar og uppblásturs
í Bandaríkjunum á fjórða áratug
síðustu aldar er saga rányrkju manna
á jarðvegsauðlindinni.“
Myndun jarðvegs í þeim gæðum
og magni að við getum farið að tala
um sjálfbær frjósöm vistkerfi tekur
áratugi eða árhundruð. Á norðlægum
slóðum getur það tekið enn lengri
tíma.
„Vegna þess hve lengi jarðvegur
er að myndast verðum við því að
líta svo á að jarðvegsauðlindir séu
óendurnýjanleg. Þetta er vegna þess
að miðað við landnýtingu í dag er
hún það á þeim mælikvarða sem
við miðum yfirleitt við, sem er
ein mannsævi. Þess vegna skiptir
miklu að vel sé farið með auðlindina
kynslóð fram af kynslóð og að nýting
hennar sé með þeim hætti að meiru
sé skilað til komandi kynslóðar en
við var tekið.“
0,1 millimetri af jarðvegi á ári
„Á Íslandi getum við auðveldlega
séð hvaða hluti jarðvegsins
myndaðist fyrir landnám vegna
landnámsöskulagsins. Við vitum
jafnframt að sá jarðvegur byrjaði
að myndast fyrir um 10 þúsund
árum. Ef við gefum okkur að þetta
jarðvegslag sé um einn metri á þykkt,
þá hefur myndast um 0,1 millimetri
af jarðvegi á ári hér á landi fyrir
landnám. Á einni mannsævi nær
jarðvegsmyndunin því ekki einum
sentímetra við aðstæður þar sem
engin ræktun eða önnur landnýting
var til staðar.“
Hnignun jarðvegs
„Yfir helmingur Íslands einkennist af
landhnignun og fjórðungur landsins
hefur verið talinn óhæfur til beitar
vegna jarðvegsrofs. Þessi staða er
afleiðing margra þátta og samspils
þeirra. Hér er yfirleitt vísað til
loftslags, eldvirkni, jarðvegsgerðar
og landnýtingar.
Hnignunarferli sem enda að
lokum með hraðfara rofi geta staðið
yfir í langan tíma, jafnvel marga
mannsaldra. Merkin sem blasa við
eru minnkandi frjósemi jarðvegs,
breytingar á tegundasamsetningu,
þróttminni gróður og þar með rýrnandi
rótarkerfi. Ef þessum hnignunarferlum
vindur fram fer gróðurhulan loks að
gefa eftir og ber jarðvegurinn kemur
í ljós sem er þá auðrofinn af vatni og
vindi.
Við getum ekki breytt jarðveginum,
stýrt eldvirkninni eða loftslaginu
en við getum stýrt landnýtingunni
og löngu kominn tími til að miða
landnýtinguna við ástand jarðvegs.
Að gróður sé í slíku ástandi að
frjósöm mold myndist og safnist fyrir.
Við þurfum að átta okkur á hversu
mikilvæg þessi auðlind er til allrar
framtíðar,“ segir Jóhann.
Að græða upp land
„Þrátt fyrir að við teljum okkur geta
grætt upp örfoka land verðum við að
gera okkur grein fyrir því að flatarmál
uppgræðslusvæða á Íslandi er um
1% af flatarmáli landsins og að það
hefur tekið rúma öld að ná því marki.
Bein uppgræðsla lands til að snúa því
ástandi sem nú ríkir er því óraunhæf
leið.
Við verðum einfaldlega að horfast
í augu við að eina leiðin til að snúa
vörn í sókn er að taka á því hvernig
við nýtum landið. Á tímum hlýnandi
loftslags og gróðurs í sókn hlýtur að
vera tækifæri til að græða upp landið.
Í raun er þyngra en tárum tekur hversu
illa hefur tekist að koma þessum
skilaboðum til þjóðarinnar eins og
ýmis átök um beitarrétt og hefðbundna
landnýtingu sýna. Við verðum líka að
hafa í huga að endurheimt landgæða,
hvort sem það gerist með uppgræðslu
eða friðun, er forsendan fyrir myndun
frjósamrar moldar.
Landgræðsla snýst í raun um
að rækta jarðveg en ekki gróður.
„Gróðurinn er hins vegar tækið sem
við höfum til að búa til frjósaman
jarðveg,“ segir Jóhann Þórsson,
vistfræðingur hjá Landgræðslu
Íslands. /VH
Notkun nefhjóla tryggir mun hreinna og verðmætara fóður.
Einstök ending og frábær fylgni við landið.
Smáar stjörnur – betri dreifing og mun meiri ending.
Pöttinger eru mest seldu
heyvinnutæki á landinu
til margra ára.*
- og ekki að ástæðulausu.
Austurvegur 69 - 800 Selfoss Lónsbakki - 601 Akureyri Sólvangi 5 - 700 Egilsstaðir Sími 480 0400 jotunn@jotunn.is www.jotunn.is
*s
am
kv
æm
t s
am
ræ
m
du
m
út
flu
tn
in
gs
tö
lu
m
ev
ró
ps
kra
tæ
kja
fra
m
lei
ðe
nd
a.
Matvælastofnun Sameinuðu þjóðanna segir vandamálið svo alvarlegt að
frjósömustu og aðgengilegustu ræktarsvæðin dugi einungis í 60 ár til
viðbótar.