Bændablaðið - 28.05.2015, Blaðsíða 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. maí 2015
Ár jarðvegsins - Mikilvægi jarðvegsins í vistkerfinu:
Undirstaða lífsins
Jarðvegur er undirstaða allrar
matvælaframleiðslu á þurrlendi
jarðar. Gróður þrífst ekki án
jarðvegs og jarðvegur verður
ekki til án gróðurs. 120 þúsund
ferkílómetrar af ræktarlandi
tapast á heimsvísu á hverju
ári vegna landhnignunar og
jarðvegsrofs.
Jóhann Þórsson, vistfræðingur
hjá Landgræðslu ríkisins, segir að
til að skilja hvað við sé átt verði
fyrst að gera sér grein fyrir því hvað
jarðvegur eða mold er.
Fleiri örverur í lófafylli af mold
en fólk á jörðinni
„Jarðvegur eða mold er gerður
úr bergmylsnu, leir og flóknum
lífrænum efnasamböndum. Í
jarðveginum finnst urmull lífvera,
bæði stórra og smárra, allt frá
örverum og sveppum yfir í stærri
hryggleysingja. Því er oft slegið fram
að það finnist fleiri örverur í lófafylli
af mold en fólk á jörðinni. Svo má
ekki gleyma mikilvægum hluta
jarðvegsins sem er holurýmið, þar
leikur loft um eða vatn eftir tíðarfari
og staðháttum.“
Jóhann segir að jarðvegurinn sé
flókinn og fólki oft illskilinn hluti
vistkerfa. Fyrir vikið sé tíðum litið
framhjá mikilvægi hans. Þetta stafar
vafalaust bæði af því að jarðvegurinn
er yfirleitt hulinn gróðri og vegna
þess að það sem þar fer fram getur
verið illsjáanlegt.
Starfsemin í moldinni
„Í jarðvegi á sér stað niðurbrot og
rotnun lífrænna efna og nýmyndun
lífrænna efnasambanda. Þessi ferli
valda því að smám saman safnast
upp lífrænn efnamassi. Stundum
eru þau kölluð humusefni einu
nafni. Þessi lífrænu efnasambönd
eru undirstaða þess mikilvæga
hlutverks sem jarðvegurinn gegnir
og er einfaldlega undirstaða alls lífs
á jörðinni.
Í jarðveginum undir fótum okkar
á sér stað miðlun og geymsla vatns og
þar með temprun flóða. Eyðilegging
jarðvegs á strandsvæðum er ein
ástæða aukinnar flóðahættu víða um
heiminn enda getur jarðvegurinn
ekki lengur tekið við vatninu
og miðlað því hægt frá sér aftur.
Menn hafa jafnvel látið sér detta í
hug að endurskapa gróðurlendi við
sjávarborð til að draga úr flóðahættu
í stórborgum eins og New York. Þar
er verið að nýta vatnsmiðlunarmátt
jarðvegsins.“
Stærstur hluti fæðu kemur af
ræktarlandi
Stundum er talað um þjónustu sem
vistkerfi heimsins veita og vísað til
alls þess gagns sem við höfum af
náttúrunni og er okkur nauðsynlegt.
„Á heimsvísu kemur stærsti
hluti fæðunnar af ræktarlandi og
við eigum allt okkar undir því að
jarðvegurinn haldi frjósemi sinni.
Byggingaviður, eldiviður og stór
hluti klæða okkar eru afurðir
jarðvegs og vatn síast og hreinsast
með því að renna í gegnum jarðlög.
Við eigum í raun og veru allt okkar
undir því að jarðvegurinn bæði haldi
frjósemi sinni og að hann tapist ekki
vegna rofs.“
Staða jarðvegs á heimsvísu
Að sögn Jóhanns er talið að 24%
af frjósamasta landi jarðar séu farin
að sýna merki hnignunar vegna
minnkandi framboðs næringarefna,
minnkandi uppskeru og skertrar
getu til miðlunar næringarefna og
vatns.
„Þetta er alvarleg staða og
ekki auðvelt að snúa henni við.
Ástandið er verst á þéttbýlustu
og fátækustu svæðum jarðar
og þar fer það versnandi.
Matvælastofnun Sameinuðu
þjóðanna segir vandamálið svo
alvarlegt að jarðvegur núverandi
akuryrkjusvæða heimsins, sem
eru jafnfram frjósömustu og
aðgengilegustu ræktarsvæðin, dugi
einungis í 60 ár til viðbótar áður en
frjósemi þeirra hafi hrakað svo að
þau verði illnýtanleg.
Ástandið er litlu betra sé litið
til vestrænna samfélaga sem ættu
öll að hafa tækifæri til að stýra
landnýtingu með sjálfbærum hætti.
Breskir vísindamenn hafa nýlega
gefið út að þarlendir akrar verði
einungis nothæfir í eina öld til
viðbótar með sama áframhaldi.
Ekki þarf að koma á óvart
að ræktarland hefur minnkað
undanfarna áratugi. Árið 1961
var talið að til reiðu væru fjögur
þúsund fermetrar af ræktarlandi á
hvert mannsbarn. Í dag er þessi tala
komin niður í tvö þúsund fermetra
og árið 2050 er talið að einungis
Jarðvegur er undirstaða allrar matvælaframleiðslu á þurrlendi jarðar.
Jóhann Þórsson, vistfræðingur hjá Landgræðslu ríkisins.
Á hverju ári tapast 120 þúsund ferkílómetrar af ræktarlandi vegna landhnignunar og jarðvegsrofs.
Íslendingar eiga heimsmet í jarðvegseyðingu.