Bændablaðið - 28.05.2015, Blaðsíða 39

39Bændablaðið | Fimmtudagur 28. maí 2015
Lesendabás
Sælir eru hógværir …
Bóndi góður! Við skulum bregða
okkur af bæ. Hvert, má liggja milli
hluta. Það hallar norður af og við
blasir langur dalur, hlíðar háar
og oft snarbrattar, undirlendi frá
þeim um ása, engi og áreyrar. Til
að sjá allur ræktaður, það skiptast
á hirt tún og gulir kornakrar undir
bjartri síðsumarsól. En ekki er allt
sem sýnist.
Við ökum niður í dalinn og
uppgötvum að kornið er ekki neitt
korn. Það er snarrótarsina þykk
og þýfð með svo miklum punti
að naumast sér í girðinguna á
skurðbakkanum meðfram veginum.
Alveg ónýtt land segir þú. „Svona
fer þegar landið er ekki beitt. Þyrfti
að brenna það eða nauðbeita með
hrossum.“ Hrossastóð er reyndar það
eina sem maður sér af nytjatilburðum
á þessu fyrrum votlendi sem í
ríkisstýrðu bjartsýniskasti var ræst
fram til að verða kannski tún, eða alla
vega miklu betri úthagi en áður var.
Valllendi.
Túnræktin var jú reynd, en þegar
Bjargráðasjóður hafði bætt kalið
í þrígang sá ríkið sitt óvænna og
borgaði búendum styrk til að flytja
ræktunina upp á ásana undir hlíðinni.
Ræktarlandið er meira handan
árinnar, raunar klofið þar af
vegi, okkar megin af stæðilegri
háspennulínu. Þetta hefur víst ekki
allt verið ræktanlegt. Sums staðar
hefur frostlyftingin orðið fyrri til og
grjótið sprengt sundur lyngmóann.
Þar skiptast á grjótmelar og mishá
börð þar sem kindur hafa skjól og
kroppa ósýnilegan gróður úr moldum
milli mels og gróðurtorfu.
Mun fleiri kindur eru uppi í hlíðum
dalsins. Þær tipla fimlega um skriður
milli gróðurtorfa og draga sem ná
langleiðina upp hlíðina, efstu brúnir
rofnar og leirlitir taumar þaðan niður
í drögin.
Þar fyrir ofan er ónefnd
heiði. Víðfeðmt afréttarland sem
Landgræðslan segir skelfilegt en
bændurnir dásamlegt. Báðir hafa sýnt
okkur myndir þaðan í Bændablaðinu,
Landgræðslan af moldarbörðum,
bændurnir af grænum flóum. En
fjármargir eru þeir alla vega hérna,
Það blasir við og hafa verið frá
ómunatíð.
Rífandi fallþungi hérna segir þú
mér. Og hvað sem Landgræðslan
segir eru þeir allir með
gæðastýrða framleiðslu, vottaða af
Landgræðslunni vel að merkja.
Til sátta varð að bændurnir bæru
landbótaáburð á ljóta landið undir
hlíðinni og það hafa þeir greinilega
gert af myndarskap. Líka heyrusl,
vörubretti, kindaskrokka, gamla
Zetora og það sem til féll þegar konan
loksins gat rekið þá til að klippa
víðinn sem skýlir garðinum kringum
húsið á bænum. Annars staðar í þeim
dal sést ekki sú gróðurtegund nema
framan í klettum.
Birkihríslur eru hins vegar á
stöku stað. Einn bærinn heitir
reyndar Birkihlíð, næst þar við er
Rjúpnabrekka undir skriðurunninni
hlíð. Svo eru Víðar, myndarlegasti
bærinn í dalnum, heitir trúlega svo
af því að einmitt þar fer dalurinn að
víkka -- og nú sér bæði til sjávar og
upp í tvo aðra dali, keimlíka þessum.
Hér er greinilega búið með kýr, þær
eru nú þegar komnar á kálbeit á
vænum spildum í ríki snarrótarinnar.
Njólinn stendur einn eftir á því sem
þær hafa þegar bitið. Þarna er líka
kornakur og skógrækt, blágræn
jólatrjárækt með lerki í bland myndar
teinóttan fleyg frá aflögðu heljarlöngu
loðdýrahúsi upp yfir brekku sem ekki
er gott að sjá hvort er gróin eður ei.
Girðingin ekki alveg fjárheld…
-„Gerir ekkert, beitin hefur aldrei
skaðað neitt. Verra með gæsina. En
þeir eru þó lausir við hreindýrin, þau
eru skaðræði í landi“. Segir þú.
Niður af bænum í átt til sjávar
skiptist á votlendi, hálfdeigjur og
vallendisholt. Fallegt land með
snotrum læk og hrossum, Þeir eru
ræktunarmenn á Víðum. Reyndar
hefur stóðið troðið lækjarbakkann
bölvanlega ef vel er gáð.
Á öðrum hlutum þessa lands
er sundurleit geldneytahjörð og
það sem maður hélt úr fjarska að
væru áburðarsekkir reynast vera
brúkunarhrútar bæjarins, afgirtir á
úrvalshaga, líklega gömlu túni.
Við stönsum auðvitað þarna til að
virða djásnin fyrir okkur.
Þú horfir á þá, hefur vit á hrútum
fyrir okkur báða. Ég horfi til baka
inn dalinn.
Þú: „Flottir!“
Ég: „Og fögur er hlíðin?“
Þú: „Þetta er fínt maður, alveg bara
eins og heima! Og hér ertu þó laus við
helvítis skóginn. Hvernig heldur þú
að væri að smala þetta ef allt væri á
kafi í birki?“
Þér gremst flónska mín sem
vonlegt er. Hrútarnir eru jú andlit
búsins hvarvetna, ekki landið.
Er þetta hagkvæmt?
Það er ekki ætlun mín að halda
siðapredikun um landeyðingu af
völdum beitar. Hún er þó staðreynd.
En í ferðinni um íslenska dalinn sést
harla sérstök landbúnaðarframkvæmd.
Kjötframleiðsla fer fram á heiðum
uppi, þar á meðal í brattlendi sem víða
í veröldinni væri með öllu bannað
að beita.
Mjólkurframleiðsla algjörlega á
þaulræktuðu landi, kýr sjást sjaldan
núorðið utan túns eða kálakurs.
Frjósamasti hluti landsins er orðinn
sinu að bráð og naumast til nokkurra
nytja.
Er þetta hagkvæm og rétt
framkvæmd landnotkun? Og hvers
vegna er þetta svona?
Svarið við því er hið sama og
við þeirri spurningu sem oft heyrist;
hvernig beit, jafnvel lítil beit geti
valdið landeyðingu. Það getur verið
langt svar, fræðilegt og torskilið.
En stutta ófræðilega og auðskilda
útgáfan er þessi: Beit breytir
tegundasamsetningu gróðurflóru.
Beitarlystugar tegundir hopa og við
tekur gróður sem verst beit, – ef
aðstæður leyfa. Ef aðstæður leyfa það
ekki hverfur gróðurinn með einum
eða öðrum hætti, á mislöngum tíma.
Þessi viðbrögð lands við beit eru
óháð því hvort hún er mikil eða lítil,
hvort hún hefst vikunni fyrr eða seinna
að vori eða hvort réttað er í ágústlok
eða septemberbyrjun. Þau valda því
að sumarhagar sauðfjár eru bestir
ofan gróðurmarka beitarvarinna
tegunda eins og snarrótar.
Þau valda því almennt talað
að graslendi eykst á kostnað
annars úthagagróðurs, stundum til
talsverðra hagabóta en með auðnir,
skriður, jarðsil og torfumyndun sem
aukaverkun. Og sinu.
Því jafnvel á graslendi styrkir
beitin samkeppnisstöðu beitarvarinna
grastegunda á kostnað hinna.
Því frjósamara sem landið
er og nær sjó því betur gengur
beitarfjandsamlegum gróðri að ná
yfirhöndinni meðan árviss beitin
heldur öðrum tegundum í skefjum.
Eðlileg viðbrögð landbúnaðar við
þessari tilhneigingu bithaga eru ekki
að standa í linnulausu viðgerðastarfi
á heiðum uppi með áburði, fræi,
barðabroti og Guð má vita ekki
hverju.
Ekki heldur að gera bithaga háðan
árvissri áburðargjöf eða þjappa fénaði
í þrengslahólf fram á sumar til að
uppfylla skilmála landbótaáætlana
sem kannski eru fátt annað en ástlaus
kaupmáli Landgræðslu ríkisins og
bóndans.
Markmiðið með slíku starfi á ekki
að vera að geta áfram notað viðkvæmt
land fremur en að þróa landbúnað á
góðu frjósömu landi.
Eðlileg viðbrögð eru þau
sem hvarvetna eru notuð utan
Íslands: Beitarstjórnun og skipulag
landnotkunar.
Beitarframkvæmd Íslendinga
heitir síbeit. Hún felst í því að sömu
dýrategund er haldið til beitar á
sama árstíma og á sama landinu,
hvíldarlaust árum, áratugum eða
öldum saman. Hún er vissulega
einföld í framkvæmd en hefur þann
ágalla að hámarka áhættu og lágmarka
afrakstur.
Hún hefur orðið okkur dýrkeypt.
Efnahagslega er úrelding
frjósama landsins vegna rangrar
beitarframkvæmdar og eyðing
skóganna öllu meira tjón en
uppblástur hins ófrjósama hálendis.
Það sem að okkur bændum snýr
í þessum efnum er fyrst og síðast
að tryggja að notkun okkar á landi
hafi ekki óafturkræfar afleiðingar,
sjálfbær verður hún seint í ítrasta
skilningi þess orðs. Leiðin til þess
er endurheimt frjósama landsins og
skipulagning landbúnaðar á því.
Ræktunarbúskapur.
Höfum í huga að beit á að
framkvæma þannig að hún auki
uppskeru landsins. Hún á að rækta.
Bóndi góður!
Í lögmálum Ísraelsríkis hins forna
voru ákvæði um að hvíla skyldi land
sjöunda hvert ár. Það með öðru veitti
Ísraelsþjóð slíka efnalega yfirburði
umfram síbeitandi nágranna að þeim
var næstum útrýmt fyrir öfundarsakir.
Að græða upp hrunið land er ekki
okkar skylda fremur en annarra. Hún
er allra.
Við gerum því landi kannski mest
gagn fyrir minnsta peninga og vinnu
með því að láta það í friði.
Ef við ætlum að leggja
landgræðslustarfi lið skulum við gera
það heiðarlega og án þess að vænta
mikils í staðinn.
Við Íslendingar eigum elstu
stofnun veraldar sem sérhæfð er á
þessu sviði; Landgræðslu ríkisins.
Við höfum líka eignast fólk
sem hefur varið starfsævi sinni,
hugsjónum og tíma á þessum eða
skyldum vettvangi. Öllu því fólki ber
að sýna virðingu og þökk. Sérstaklega
af okkur bændum.
Virðum náttúruna og þiggjum
gjafir hennar. Hún lætur ekki krefja
sig um neitt hvorki með lagarefjum
eða landamerkjaskrám. Það eina sem
hún krefst er hógværð. Þeim hógværu
verður landið gefið.
Kári Þorgrímsson
Garði, Mývatnssveit
Fyrir skömmu síðan komst ég
að því að nýlega var lagt fram á
Alþingi frumvarp um innflutning
á norsku holdanautasæði ætluðu
til ræktunar á holdanautum
á íslenskum bændabýlum
án nokkurra sérstakra
varúðarráðstafana.
Gömlum veirufræðingi, sem
varði drjúgum hluta af 40 ára
starfsævi sinni í rannsóknir
á innfluttum, banvænum
smitsjúkdómum í íslensku sauðfé,
varð ekki rótt við þessar fréttir og
biður Bændablaðið að birta nokkur
viðvörunarorð til kúabænda:
1. Það getur ekki verið að
kúariðusýkillinn sem barst
frá Bretlandi um alla Norður-
Evrópu sé dauður. Riðusýklar
eru lífseigustu sýklar sem við
þekkjum. Venjulegar aðferðir
við dauðhreinsun á öðrum
sýklum duga alls ekki til að
drepa riðusýkla. Suðuhita
við háþrýsting þarf að lengja
úr rúmum klukkutíma í 4½
tíma til að reyna að hreinsa
riðusýkla af áhöldum við
krufningu, og efnameðferð,
sem dugar til að drepa marga
aðra sýkla er gagnslaus.
Hér á landi höfum við
barist í heila öld við riðu
í sauðfé. Þó að sýktum
hjörðum hafi árum saman
verið slátrað fljótlega eftir að
fyrstu sjúkdómseinkenni sáust
er sýkillinn hér enn.
Riða, sem sýkir sauðfé
hefur ekki svo vitað sé
borist í menn. Engin merki
hafa fundist um aukna tíðni
taugasjúkdóma í fólki sem
hér býr á riðusvæðum.
Kúariða er öðruvísi.
Kúariðusýkillinn smitar
fólk, og af því smiti fá menn
banvænan heilasjúkdóm,
rétt eins og kýrnar. Þegar
kúariðusýkillinn var virkastur
í mörgum Evrópulöndum, rétt
fyrir síðustu aldamót olli hann
banvænum heilasjúkdómi
í mönnum, rétt eins og í
kúnum. Sjúklingarnir voru
oftast börn eða ungt fólk,
innan við þrítugt. Ástæðan
fyrir smiti var oftast talinn
illa eldaður skyndibiti eða
skólamáltíð úr kjöti af
sýktum einkennalausum
nautgrip. Steikur úr kjöti af
holdanautum þykir sumum
fínast að steikja lítið. Af
slíku kjöti úr einkennalausum
sýktum nautgripum geta menn
auðveldlega sýkst.
Ég tel víst að kúabændur
kæri sig ekki um að hafa slík
dýr mjög nærri heimilum
sínum eða í heimahögum.
2. Erlendar rannsóknir á riðu
í kindum sýndu fyrir löngu
síðan, að þar sem sýktar
kindur báru á graslendi varð
til miklu meiri smithætta
en á öðru beitilandi, og var
þarna kennt um hildunum og
líkamsvessum frá fæðingu
lambanna. Líklega gilda sömu
lögmál um sýktar kýr hvort
sem þær bera í fjósi eða úti í
hag. Því tel ég rétt að íslenskir
kúabændur séu upplýstir um
þetta eðli riðusmits í sauðfé. +
Íslenski kúastofninn hefur
ekki borið í sér neina banvæna
smitsjúkdóma enn þá. Hann
hefur hingað til verið laus
við hvítblæði, sem víða
finnst í erlendum kúm, t.d. í
Noregi. Hvítblæði í kúm er
veirusýking, sem við ættum
að reyna að halda frá landinu.
Hvernig lýst ykkur, kúabændur,
á að leggja heldur áherslu á að
fóðra vel og vandleg fallega kálfa
af íslensku, ósýktu kúakyni, og
sjá hvort þið fáið ekki út úr þeirri
tilraun ágætt holdanautskjöt, sem
óhætt er að rækta heima hjá ykkur?
Að mínu viti er vandinn ekki
endilega í genunum, heldur
kannski eins oft í uppeldinu.
Margrét Guðnadóttir,
veirufræðingur
Viðvörun til kúabænda
Margrét Guðnadóttir.
Kári Þorgrímsson
í girðingavinnu.
Mynd / MÞÞ