Þjóðmál - 01.12.2008, Qupperneq 68

66 Þjóðmál VETUR 2008
stórra fjárfesta í dýrum langtímafjárfestingum
aukast á ný . Neytendur hefja eyðslu á ný .
Jafnvægi eyðslu, sparnaðar og fjárfestinga er
raskað á ný . Snjóboltanum er haldið við þegar
hann ætti helst af öllu að bráðna .
Ísland og fjármálakreppan
Ofangreind lýsing á upp- og niðursveifl-um á frjálsum markaði var fyrst sett
fram á 2 . áratug 20 . aldar af hagfræðingnum
Ludwig von Mises, og rættist skömmu síðar
með kreppunni miklu sem hófst árið 1929
og varaði í um áratug . Lýsing Mises hefur
staðist tímans tönn með endurteknum upp-
og niðursveiflum og fjármálakreppum alla
tíð síðan . Ísland er engin undantekning þótt
smáatriði málsins séu tæknilega ögn frábrugð-
in . Á Íslandi hefur vöxtum verið haldið háum
af ríkisvaldinu í mörg ár . Erlendir aðilar
hófu því að flytja fé til Íslands til að fá góða
ávöxtun . Þetta fé leitar inn í bankana sem
leggja það inn á reikning sinn hjá Seðlabanka
Íslands . Með 10% bindiskyldu þýðir þetta
að ef íslenskur banki leggur inn íslenskar
krónur að andvirði 100 evr ur á reikning
sinn hjá Seðlabanka Ís lands þá getur hann
lánað íslenskar krónur að and virði 90 evrur
áfram til viðskiptavina sinna, t .d . til kaupa á
hlutabréfum eða húsnæði . Gríðar leg aukning
peningamagns hefur því komið fram sem
sprenging á meðal annars hlutabréfa- og
húsnæðisverði, og skyndilega eiga allir greið-
an aðgang að ódýru lánsfé sem margir eyða í
langtímafjárfestingar, enda virðast þær hækka
í verði á undraverðum hraða . Fyrirtæki hafa
fengið ódýr lán til uppkaupa og útþenslu, og
innflutningur tekið flugið .
Hin röngu skilaboð sem hið aukna pen-
ingamagn sendi út á markaðinn hafa ekki
valdið því að auðsköpun hefur vaxið eða
sparnaður og markaðsaðhald fengið næga
athygli . Skyndilega er það neysla almennings
en ekki sparnaður fjárfesta sem knýr hagkerfið
áfram . Ríkisvaldið reynir að skrúfa fyrir
eyðslu með háum vöxtum á einum stað (í
gegnum Seðlabanka Íslands) en hvetja til hús-
næðiskaupa með óeðlilega lágum vöxtum á
öðrum stað (með notkun Íbúðalánasjóðs og
marg földunar á ráðstöfunarfé bankanna) .
Það kom mörgum á óvart að bullandi góð-
æri hefði orðið að einhverjum versta skelli
Íslands sögunnar . Ríkisvaldið, stofnanir þess og
bankarnir skilja ekkert í stöðunni og binda nú
björgunarhringa hvert utan um annað á kostn-
að skattgreiðenda . Slæmum fjárfestingum á
að halda á lífi af öllum öðrum en þeim sem
græddu á þeim á meðan veislan stóð sem hæst .
Snjó boltanum á að halda á lífi þótt sólin hafi
brotist í gegnum reykmökkinn sem var þyrlað
upp í mörg ár .
Krónan og kapítalisminn
Fjármálakreppa hins vestræna heims er ekki markaðsgalli . Hún er afleiðing
formgalla á peningaútgáfu í flestum ríkjum
heims – svokallaður ríkisgalli! Ríkisvaldi og
seðlabönkum er treyst fyrir útgáfu peninga
og handstýringu hinna svokölluðu stýrivaxta .
Röng merki eru send út á markaðinn og fólk og
fyrirtæki bregðast við þeim, en þegar allt kemur
til alls er ekki hægt að bæla markaðslögmálin
til lengri tíma . Hin röngu merki leiða til rangra
fjárfestinga og í stað þess að þjóna neytendum
byrjar kerfið að þjóna sjálfu sér . Gróðinn er
einkavæddur en tapið þjóðnýtt .
Nú eru liðin hátt í 100 ár síðan Ludwig
von Mises skýrði ástæður hinna endurteknu
og öfgakenndu upp- og niðursveiflna sem
fylgja eilífu fikti ríkisins með peninga okkar,
magn þeirra í umferð, og vaxtastigs þeirra í
bankakerfinu . Kenningar hans hafa síðar verið
útskýrðar og þeim beitt á hverja niður- og
uppsveifluna á fætur annarri . Ef Íslendingar
ætla að læra af reynslu seinustu missera og
koma í veg fyrir að eitthvað álíka endurtaki
sig í framtíðinni þá væri þeim hollast að sópa
röngum kenningum hagfræðinnar til hliðar,
láta tölfræðina eiga sig í smástund og byrja að
hugleiða grundvallaratriðin – þau sem útskýra
markaðslögmálin út frá sjónarhóli einstaklinga
í stað þess að líta á einstaklinga sem stök í
mengi einhverrar tölfræðibreytunnar .