Þjóðmál - 01.06.2009, Qupperneq 68

66 Þjóðmál SUmAR 2009
snúast gegn eigin heimalandi . Eru nokkur
dæmi um það í næstu nágrannaríkjum
okkar, bretlandi og Danmörku, auk þess
sem sannað er, að árásin í september 2001
var að nokkru skipulögð frá Þýskalandi .
átímum kalda stríðsins var auðveldara að átta sig á átakalínum í orðsins
fyllstu merkingu en nú . Orð Churchills um
járntjaldið, sem skipti Evrópu milli austurs
og vesturs, urðu ljóslifandi, þegar múrinn
var reistur í berlín í ágúst 1961 .
um miðjan sjöunda áratuginn og
undir lok hans tóku Sovétmenn að láta
að sér kveða á norður-Atlantshafi bæði
með skipum og flugvélum . um svipað
leyti og Íslendingar buðu í fyrsta sinn til
utanríkisráðherrafundar nAtO hér á landi
sumarið 1968, birti bandalagið kort, þar
sem sýnt var hvernig sókn sovéska flotans
og flughersins hafði aukist ár frá ári .
Er líklegt, að mörgum hafi brugðið við að
sjá þessi kort . Þau sýndu meðal annars ferðir
umhverfis Ísland . Þó hitti þetta Íslendinga
ekki fyrir á sama hátt og aðrar þjóðir, því að
þeir litu þannig á þá eins og þeir gera enn
þann dag í dag, að það sé hlutverk annarra
en þeirra að halda úti herafla til að tryggja
öryggi á norður-Atlantshafi og sjá þannig
til þess, að evrópskt meginlandsveldi leggi
það ekki undir sig .
Þegar Þjóðverjar vildu ná tangarhaldi
á Íslandi í seinni heimsstyrjöldinni til að
hafa stjórn á siglingaleiðinni yfir norður-
Atlantshaf, ákváðu bretar að hernema
Ísland í maí 1940 . Sumarið 1941 leystu
bandaríkjamenn þá af hólmi með
þríhliða samningi, þar sem ríkisstjórn
Íslands varð einn samningsaðila og lét þar
með af hlutleysi sínu, sem skrifað var í
sambandslagasáttmálann frá 1918 .
Að lokinni heimsstyrjöldinni ólu
Íslendingar með sér þá von, að þeir gætu
aftur horfið til hlutleysis og látið fjarlægð
sína frá öðrum löndum duga til að tryggja
sér landvarnir .
Hervæðing Sovétríkjanna, þegar Vestur-
veldin afvopnuðust samhliða valdaráni
kommúnista í Austur-Evrópu, kveikti á
hinn bóginn ótta í brjóstum frjálshuga
manna, sem ákváðu að taka höndum saman
og stofna Atlantsbandalagið í Washington
4 . apríl 1949 .
Íslensk stjórnvöld höfðu ekki nema
nokkra mánuði til að taka ákvörðun um,
hvort þau yrðu meðal tólf stofnaðila banda-
lagsins eða ekki . Er ekki nokkur vafi á því,
að afstaða norðmanna og ekki síst Halvards
lange, utanríkisráðherra þeirra, hafði mikil
áhrif á utanríkisráðherra Íslands .
Þegar litið er á landakortið og metin
reynslan af síðari heimsstyrjöldinni, blasir
við, að nAtO hefði aldrei náð þeim
tilgangi sínum að brúa bilið milli Evrópu
og norður-Ameríku í varnar- og öryggis-
málum, ef Ísland hefði ekki slegist í
hópinn .
Þótt Íslendingar og bandamenn þeirra
hefðu talið stöðuna þannig fyrri hluta
árs 1949, að ekki þyrfti að gera sérstakar
hernaðarlegar ráðstafanir til að tryggja
varnir Íslands með viðbúnaði í landinu
sjálfu, breyttist matið, eftir að stríð hófst á
Kóreuskaga árið 1950 .
nAtO ákvað að koma á fót sameiginlegri
herstjórn og tengja herafla bandaríkjanna
og Evrópuþjóða á sýnilegan og skipulegan
hátt . Varnarsamningur Íslands og banda-
ríkj anna frá því í maí 1951 var liður í hinu
nýja hernaðarskipulagi bandalagsins fyrir
utan að veita Íslandi hina öflugustu vörn,
sem fyrir hendi var .
Kortin, sem nAtO birti fyrir 40 árum, um ný umsvif Sovétmanna á
norður-Atlants hafi voru aðeins vísbending
um það, sem í vændum var . norskir
sérfræðingar tóku til við að ræða þessa