Þjóðmál - 01.06.2009, Qupperneq 70

68 Þjóðmál SUmAR 2009
héðan hefur ekkert komið í ljós til marks
um, að kjarnorkuvopn hafi verið falin
í Keflavíkurstöðinni . Raunar má nefna
það sem dæmi um hve langt var gengið í
þessu kjarnorkutali, að því var haldið fram,
að bandaríkjamenn, sem komu að því
að fjármagna flugstöð leifs Eiríkssonar,
vildu hafa hana óþarflega stóra til að
setja kjarnorkuvopn í kjallara hennar
eða nota hana fyrir það, sem nefnt var
„heilinn“ í kjarnorkustríði við Sovétmenn í
norðurhöfum .
Fullyrðingunni um „heilann“ var slegið
fram, eftir Ronald Reagan, bandaríkjafor-
seti, mótaði bandaríska flotanum nýja
stefnu um miðjan níunda áratuginn .
Fólst hún í því, að bandarískir kafbátar og
herskip skyldu sækja eins langt norður fyrir
Ísland og þau gætu og snúast þar til orrustu
við sovéska kafbáta, skip og flugvélar frá
Kóla-skaganum . Stefnan var umdeild eins
og margar róttækar ákvarðanir Reagans
gagnvart Sovétríkjunum . Hann fylgdi
tvíþættu eldflaugasamþykktinni fram af
þunga og sagðist vilja semja við Kremlverja
um afvopnun, ef framkvæmd samninganna
yrði tryggð með eftirliti .
Mikhaíl Gorbatsjov, forseti Sovétríkj anna,
og Reagan hittust á frægum fundi í Höfða
í október 1986 til að ræða afvopnunar mál .
Þar var rætt í alvöru um upprætingu allra
kjarnorkuvopna en ekkert samkomulag
náðist, þar sem Gorbatsjov setti fram
þá ófrávíkjanlegu kröfu, að Reagan félli
frá áformum um eldflaugavarnir, en þau
voru gjarnan nefnd „stjörnustríðsáætlun“
Reagans . Þegar Reagan hafnaði kröfu
Gorbatsjovs, lá einnig ljóst fyrir, að Sovét-
menn gætu ekki haldið í við bandaríkjamenn
í vígbúnaðarkapphlaupinu . átti þetta meiri
þátt í falli Sovétríkjanna en nýir stjórnar-
hættir í tíð Gorbatsjovs .
á þessum árum var jafnan látið að því
liggja í hvert sinn, sem leiðtogar nAtO-
ríkjanna komu saman til fundar, að þeir
glímdu við að brúa bil á milli sjónarmiða
Evrópuríkja annars vegar og bandaríkjanna
hins vegar . Vissulega voru ríkin ekki alltaf
sammála og forsetar bandaríkjanna tóku
oft ákvarðanir, sem ollu vandræðum í
Evrópuríkjum .
Við Íslendingar áttum í hörðum deilum við breta og Þjóðverja vegna
fiskveiðilögsögunnar og útfærslu hennar .
Þrisvar sinnum sendu bretar herskip á
Íslandsmið til að verja ólögmætar veiðar
breskra togara . Í öll skiptin var leitast við að
beina reiði vegna framgöngu breta í andúð
gegn nAtO og bandaríska varnarliðinu .
Í síðustu deilunni um 200 mílurnar
var krafan um að kalla sendiherra Íslands
hjá nAtO heim mjög hávær, en við
henni var ekki orðið og þess í stað slitið
stjórnmálasambandi við breta . Aðild okkar
að bandalaginu og kynning á málstað okkar
þar stuðlaði að því, að samningar náðust að
lokum og Íslendingar fengu full yfirráð yfir
þessari lífsbjörg sinni .
Deilur hér heima fyrir um þátttökuna í
nAtO hafa verið miklar frá því að árásin
var gerð á alþingishúsið 30 . mars 1949,
þegar þingmenn samþykktu aðildina .
ágreiningurinn snerist um, hvar Ísland
ætti að skipa sér í samfélagi þjóðanna .
Hvort Íslendingar vildu vera í liði með
vestrænum lýðræðisríkjum eða halla sér að
Sovétríkjunum .
á þetta reyndi oft á afgerandi hátt, en
segja má, að einskonar jafnvægi hafi skapast
í samskiptum Íslands og Sovétríkjanna
strax á fyrstu árum sjötta áratugarins,
þegar samið var um sölu á fiski þangað og
kaup á eldsneyti þaðan . Þá sneru íslensk
stjórnvöld sér austur á bóginn, þegar
bretar beittu löndunarbanni á fisk í fyrstu
fiskveiðideilunni, eftir að Íslendingar hlutu
sjálfstæði .