Þjóðmál - 01.06.2009, Qupperneq 71

Þjóðmál SUmAR 2009 69
Sovétviðskiptin voru alla tíð síðan snar
þáttur í umræðum Íslendinga um utan-
ríkismál og stöðu Íslands á alþjóða vett-
vangi .
Málsvarar sovétviðskiptanna töldu oft
nauðsynlegt að stíga varlega til jarðar
í yfirlýsingum og framgöngu gagnvart
Sovétríkjunum . Að öðrum kosti kynni
markaður þar að lokast eða draga úr flutn ingi
á olíu og bensíni til landsins . Aðrir bentu á,
að í skjóli viðskiptanna kæmu Sovét menn
ár sinni of vel fyrir borð hér á landi . Þeir
héldu úti alltof stóru sendiráði, þar sem að
minnsta kosti þriðjungur starfsmanna væru
njósnarar .
Menningarlíf Íslands fór ekki varhluta af
deilunum um afstöðuna til Sovét ríkjanna
og nAtO . til sögunnar komu „rauðir
pennar“, sem mærðu stjórnarhætti komm-
únista . Verður sú saga öll ekki rakin hér .
Vladimir Ashkenazy leitaði eftir íslenskum
ríkisborgararétti á sjöunda áratugnum, þegar
hann ákvað að flýja frá Sovétríkjunum . Í
upphafi áttunda áratugarins töldu ýmsir
það óhæfilega ögrun við Kremlverja, þegar
hópur Íslendinga tók sér fyrir hendur að
berjast fyrir því, að faðir Ashkenazys fengi
að heimsækja son sinn hér á landi .
Þetta var þó á svonefndu slökunarskeiði
í samskiptum austurs og vesturs, þegar lagt
var kapp á að nálgast Sovétmenn með rökum
sátta og vinsemdar samhliða varðstöðu um
mannréttindi . Helsinki-samþykktin frá
1975 endurspeglar andrúmsloft þessara
ára en hún féll að þeirri stefnu nAtO, að
slökun í samskiptum austurs og vesturs og
öflugar varnir ættu samleið .
SS-20 flaugarnar bundu enda á slökun ar-
tímann og spennunni lauk ekki að nýju fyrr
en berlínarmúrinn féll í nóvember 1989 .
A llt frá upphafi Atlantshafsbandalagsins hafa bandaríkin verið þar forystuþjóð,
hernaðarmáttur þeirra og kjarnorkuherafli
hefur verið þungamiðjan í styrk bandalags-
ins og varnarkerfi þess .
Vestur-Þýskaland var ekki meðal stofn-
ríkja nAtO og gerðist ekki aðili fyrr en
árið 1955 en í aðdraganda þess hafði verið
gerð tilraun til að stofna sameiginlegan
evrópskan herafla . Hún var gerð að frum-
kvæði Frakka en sú tilraun rann út í
sandinn . Hins vegar þróaðist kola- og stál-
sambandið, sem stofnað var til að tengja
efnahagslíf Þjóðverja og Frakka og draga
úr líkum á nýjum ófriði milli þjóðanna, yfir
í Efnahagsbandalag Evrópu og kom það til
sögunnar árið 1957 .
Charles de Gaulle, Frakklandsforseti,
hafnaði aðild breta að efnahagsbandalaginu
í upphafi sjöunda áratugarins og þá var
einnig fyrst rætt um, hvort Íslendingar ættu
að slást í hóp aðildarríkja að bandalaginu .
Svo varð þó ekki og Íslendingar urðu ekki
heldur aðilar að hinum ríkjahópnum,
EFtA, sem myndaðist um fríverslun í
Evrópu, fyrr en árið 1970 .
De Gaulle lét sér ekki nægja að segja nei
við breta heldur ákvað hann árið 1966 að
segja Frakka frá hernaðarlegu samstarfi
innan nAtO og reka höfuðstöðvar banda-
lagsins frá París og voru þær þá fluttar í
byggingar belgíska flughersins í úthverfi
brussel, þar sem þær eru enn . Má segja,
að ein ingum hafi verið bætt við lágreistan
húsakost bandalagsins eftir því sem aðildar-
ríkjunum hefur fjölgað, en nú á afmælis-
fundi nAtO bætast Albanía og Króatía í
hópinn og verða þau þá alls 28 .
Í lok sjöunda áratugarins var töluverð
spenna innan nAtO vegna valdatöku her -
foringja í Grikklandi og stríðs banda ríkj-
anna í Víetnam . Frægt hefur orðið hér á
landi, að lögreglan í Reykjavík óskaði eftir
heimild til símahlerana í tengslum við ut an-
ríkisráðherrafund nAtO sumarið 1968 af
ótta við pólitískar óeirðir vegna fundarins,
meðal annars með þátttöku grískra útlaga .