Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Qupperneq 12

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 91. árg. 20158
G. Gunnlaugsdóttir, 2006). Mikilvægt er
að spyrja um langvinna verki og kvíða
fyrir skurðaðgerð þar sem þeir þættir
geta stuðlað að auknum verkjum eftir
aðgerðina (Gerbershagen o.fl., 2014; Ip
o.fl., 2009).
Við mat á bráðum verkjum nægir yfirleitt
að meta staðsetningu verkja og styrk,
bæði í hvíld og við hreyfingu, djúpöndun
og hósta (Breivik o.fl., 2008). Þetta á ekki
síst við skurðsjúklinga sem geta verið
verkjalitlir í hvíld en hins vegar slæmir af
verkjum við hreyfingu. Við mat á styrk
verkja er ráðlegt að nota viðurkennda
kvarða (Registered Nurses Association
of Ontario, 2013). Til eru margvíslegir
kvarðar sem mæla styrk verkja en
mikilvægt er að velja kvarða sem hentar
aldri og þroska þess sem verið er að
meta. Útskýra þarf tilgang verkjakvarða
og kenna sjúklingum að nota þá (Anna
G. Gunnlaugsdóttir, 2006). Algengustu
verkjakvarðarnir eru tölukvarði (numeric
rating scale, NRS), sjónkvarði (visual
analog scale, VAS) og orðakvarði (verbal
rating scale, VRS) og hafa þeir allir reynst
áreiðanlegir og réttmætir hjá mismunandi
sjúklinga­ og aldurshópum (Hjermstad
o.fl., 2011).
Tölukvarði (myndir 1 og 2) er sá kvarði
sem flestir kjósa að nota en hann liggur
á bilinu 0­10, þar sem 0 þýðir „enginn
verkur“ og 10 „versti mögulegi verkur“.
Almennt jafngilda stig á bilinu 1­4 vægum
verkjum, 5­6 meðalmiklum verkjum og
7­10 miklum verkjum (Serlin o.fl., 1995).
Sjónkvarði (mynd 2) er hins vegar 10
cm lína sem sjúklingur merkir inn á styrk
verkja frá „enginn verkur“ upp í „versti
mögulegi verkur“. Orðakvarði inniheldur
lýsingar á styrk verkja sem eru: engir –
vægir – miðlungs – miklir – gríðarlegir
verkir. Orðakvarði er gjarnan tengdur
við tölugildi til að auðvelda samanburð
við tölukvarða (Hjermstad o.fl., 2011).
Einnig eru til kvarðar með myndum, svo
sem andlitskvarðinn (Faces Pain Scale),
sem á eru andlit sem sýna svipbrigði er
lýsa verkjum, og Wong­Baker­kvarðinn
sem á eru broskallar sem eru frá því að
vera skælbrosandi upp í það að vera
grátandi (Registered Nurses Association
of Ontario, 2013). Mikilvægt er að sýna
sjúklingum kvarðann sem verið er að
nota þar sem fólk notar ólík orð til að lýsa
styrk verkja. Sumir eiga einnig auðveldara
með að nota kvarða ef hann er lóðréttur
fremur en láréttur (mynd 2), þetta á ekki
síst við um aldraða (Herr, 2011). Í töflu 2
er að finna yfirlit yfir mismunandi kvarða
sem meta styrk verkja. Þar er einnig að
finna vefslóðir á verkjakvarða á erlendum
tungumálum.
Mat á árangri og skráning
Mat á árangri verkjameðferðar er mikil­
vægur hluti mats á verkjum. Hvenær og
hversu oft þarf að endurmeta ástand
sjúklings fer eftir ýmsu, svo sem styrk
verkja, ástandi sjúklings og reglum þeirrar
stofnunar sem um ræðir. Ávallt ætti að
endurmeta verki þegar sjúklingur hefur
fengið meðferð við verkjum. Þá þarf að
meta styrk verkja, aukaverkanir meðferðar
og áhrif meðferðar á virkni og hreyfigetu
(Registered Nurses Association of
Ontario, 2013). Tímasetning endurmats
fer eftir því hvaða meðferð var veitt.
Almennt gildir að við lyfjagjöf í æð eða
undir húð þarf að meta árangur eftir um
15­30 mínútur og um klukkustund eftir
lyfjagjöf um munn (D’Arcy, 2011). Mat
á árangri annars konar meðferðar en
með lyfjum fer eftir því hvaða meðferð
var notuð.
Tafla 2. Kvarðar sem meta styrk verkja.
Kvarði Stig Hentar Kostir/gallar
Tölukvarði (NRS)
(Myndir 1­2)
0­10 8 ára og eldri sem skilja hvað
er meira og hvað er minna
Einfaldur í notkun
Sá kvarði sem flestir kjósa
Krefst skilnings á tölum
Sumir eiga auðveldara með að skilja kvarðann þegar hann er lóðréttur
Sjónkvarði (VAS)
(Mynd 3)
0­100mm 8 ára og eldri sem skilja hvað
er meira og hvað er minna
Krefst þess að sjúklingur geti merkt inn á línu
Orðakvarði (Mynd 2) Enginn ­ gríðarlegur Þeim sem eiga erfitt með að
nota tölur
Sumir eiga auðveldara með að skilja kvarðann þegar hann er lóðréttur
Andlitskvarði 0­10 4 ára og eldri Hefur ekki verið prófaður formlega á Íslandi
Wong Baker 0­10 3 ára og eldri Fullorðnir velja sjaldan þann sem grætur
Sumir telja að verið sé að spyrja um í hvernig skapi þeir séu
Kvarðar á erlendum
tungumálum
http://www.partnersagainstpain.com/printouts/multilingual_pain_scale.pdf
http://www.britishpainsociety.org/pub_pain_scales.htm
Mynd 3. Sjónkvarði (VAS).
10cm
Engir
verkir
Verstu
mögulegu
verkir