Morgunblaðið - 24.09.2015, Blaðsíða 52

52 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2015
Kári Stefánsson
birti nýlega allsér-
staka vísindagrein í
Morgunblaðinu um
tengsl sjúkdóma og
verslunarreksturs
sem er nokkuð ný-
stárleg kenning. Sú
staðreynd að Kári
getur ekki enn státað
af gagnlegri vís-
indalegri uppgötvun
gerir hann vitaskuld ekki að
ómerkari sérfræðingi á sínu sviði
fyrir vikið, hans tími mun vafalítið
koma. Það sem helst veldur
áhyggjum af framtíðarmöguleikum
Kára á vísindasviðinu er að hann
hefur ekki enn uppgötvað muninn
á tilgátu og vísindalegri staðreynd.
Kári hefur að jafnaði frábeðið sér
forsjárhyggju hins opinbera þegar
kemur að hans eigin starfi. Eina
undantekningin frá þeirri reglu
var þegar Alþingi veitti fjármála-
ráðherra heimild til 200 milljóna
dala ábyrgðar skattgreiðenda á
ævintýrum deCODE árið 2002.
Frumvarpið og greinargerðin með
því eru bara eins og skyndi-
námskeið í pilsfaldakapítalisma.
Heilt yfir hafa mistækar ályktanir
Kára að jafnaði verið á kostnað
annarra en hans sjálfs. Það sama á
við um ályktun Kára um að ríkið
niðurgreiði verslunarrekstur fyrir
víninnflytjendur. Það undarlega
við ályktanir vísindamanna á borð
við Kára og landlæknisembættið
er að slíkir hafa talið okkur sem
verr erum gefnir trú um að áfeng-
issýki sé, eins og nafnið gefur til
kynna, sjúkdómur sem jafnvel geti
verið ættgengur. Tals-
verð nýlunda hlýtur
því að felast í því áliti
að sjúkdóma megi
lækna eða fyrirbyggja
með einni gerð af
verslunarrekstri um-
fram aðra. Kári telur
að ef afgreiðslumaður
á kassa sé meðlimur í
BSRB séu allar líkur á
að meiri hemill sé á
sjúkdómi þeirra sem
ekki hafa stjórn á
sinni neyslu. Þar sem
Kári fer alfarið út af sporinu er
svo þegar kemur að fullyrðingu
hans á borð við: „ein af grundvall-
arkenningum markaðsfræðinnar að
eftir því sem vöru er komið fyrir á
fleiri metrum af hillum í fleiri
verslunum þeim mun meira seljist
af henni“. Hér er á ferðinni kunn-
ugleg aðferðafræði ríkisforsjár-
hyggjusinna að búa til kenningar
sem eiga sér enga stoð nema í
hugarheimi þeirra sjálfra. Sami
hræðsluáróður og var viðhafður
gegn bjór, gegn frjálsum af-
greiðslutíma veitingastaða og gegn
lokun mjólkurbúða (álit borg-
arlæknis var að „mjólk væri ekki
eins og hver önnur matvara“).
Samkvæmt ályktunum Kára hlýtur
að vera beint samhengi á milli mis-
notkunar á lyfjum og hillumetra í
apótekum. Sömuleiðis hlýtur að
vera umhugsunarefni, þar sem
mun fleiri deyja ótímabærum
dauðdaga vegna ofneyslu á mat-
vælum, hvort ekki sé rétt að
fækka hillumetrum í matvöruversl-
unum. Einhver þarf líka að benda
Kára á góða siði vísindamanna að
vitna í heimildir þegar fullyrðingar
eru settar fram sbr: „búið að gera
tilraunina í mörgum löndum í
kringum okkur og alls staðar þar
sem áfengi hefur verið flutt inn í
venjulegar verslanir hefur neysla
þess aukist verulega“. Staðreynd
málsins er hinsvegar að ekkert
dæmi er til um vestrænt samfélag
þar sem ríkiseinokun hefur verið
aflögð og neysla breyst, hvort
heldur er til betri eða verri vegar.
Upplognar fullyrðingar á borð við
þessa telja forskrúfaðir ríkisfor-
sjárhyggjusinnar að verði á end-
anum sannar ef þær eru þuldar
nógu oft. Auðvitað er það þó svo
að hvorki er hægt að þakka við-
skiptafrelsi í suðrænni löndum
Evrópu fyrir minnkandi áfeng-
isneyslu, frekar en að hægt sé að
kenna ÁTVR um aukna neyslu hér
á landi.
En talandi um tölfræði og
reynslu. Nú eru reknar 48 áfeng-
isverslanir um land allt, sumar
hverjar inni í barnafataverslunum,
bensínstöðvum, já og mat-
vöruverslunum, samkvæmt mark-
miði hins opinbera um að „þétta
net verslana um land allt“. Stór-
notendur fá svo fría heimsendingu
og börn og unglingar fá vínsmakk
í sjálfsafgreiðslu í Leifsstöð. Hugs-
anlega benda einhverjir á að fjölg-
un útsölustaða sé einmitt sönnun
þess að aukið aðgengi þýði aukna
neyslu. Sú kenning byggist hins-
vegar á þeirri forsendu að fjölgun
ferðamanna um ca. eina milljón
manns komi eingöngu úr röðum
bindindismanna annarra landa.
Eina stóra dæmið um markverða
frelsisvæðingu tengda áfengi á
Vesturlöndum sé bann við opnun
eftir kl. 23 á krám í Bretlandi.
Ríkisforsjárhyggjusinnar þess
lands boðuðu auðvitað ragnarök í
framhaldinu, því auðvitað voru það
ekki bara „hillumetrarnir“ heldur
afgreiðslutímarnir sem myndu
valda aukinni neyslu! Niðurstaðan
tíu árum síðar er hinsvegar þver-
öfug.
Stjórnmálamenn eru valdir út
frá dómgreind og er falið það vald
að taka ákvarðanir sem byggjast á
samþættingu sérfræðiálita. En
eins og nafnið gefur til kynna ættu
sérfræðingar aldrei að taka
ákvarðanir, slíkir hafa oftar en
ekki rörsýn á afmarkaða þætti
sem ákvarðanataka svo byggist á.
Kárar þessa lands sanna þá reglu
og það vísindalega.
Eftir Arnar
Sigurðsson
» Talsverð nýlunda
hlýtur því að felast
í því áliti að sjúkdóma
megi lækna eða fyrir-
byggja með einni gerð
af verslunarrekstri
umfram aðra.
Arnar Sigurðsson
Höfundur starfar á fjármálamarkaði.
Lítrar af hreinum vínanda
Lí
tr
ar
1990 1995 2000 2005 2010
12
10
8
6
4
2
0
S-EvrópaNorðurlönd
Neysla Samkvæmt Kára myndi áfengissala aukast ef útstillingarglugginn
væri vinstra megin í Smáralind. Efasemdarmenn eru „illa gefnir“.
Kári í forsjármóð
Samtökin Betri spítali á betri stað
(BSBS) bentu í júní sl. á að lands-
menn hagnast yfir 100 milljarða
króna, samandregið á núvirði, ef nýr
Landspítali verður byggður á „besta
stað“ umfram „bútasaum“ við
Hringbraut og 63 milljarða ef byggt
yrði við spítalann í Fossvogi. KPMG
yfirfóru útreikningana.
Í ágúst fól svo Nýr Landspítali
ohf. (NLSH ohf.), sem er bygging-
araðili spítalans, KPMG að yfirfara
gagnrýni BSBS og fleiri á staðar-
valið! KPMG þáði verkefnið og
reiknaði sig aftur niður á Hring-
braut með breyttum forsendum og
miklum fyrirvörum. Með þá niður-
stöðu skrifaði heilbrigðisráðherra í
snarhasti undir hönnunarsamning
um meðferðarkjarna Landspítalans
og í kjölfarið kom blaðagrein hans,
borgarstjóra og forstjóra spítalans:
„Tími framkvæmda er runninn upp“.
En margar forsendur skýrslu
KPMG standast ekki og því er niður-
staðan brengluð. Fjárhagsleg hag-
kvæmni þess að byggja nýjan spítala
frá grunni á besta stað nemur að
minnsta kosti tugum milljarða á nú-
virði.
Ótrúlegasta fólk er tilbúið til að
hagræða sannleikanum til að fá sitt
fram. Enda fara stórar ríkisfram-
kvæmdir að meðaltali um 45% fram
úr áætlun. Sumir fjársterkir aðilar
kaupa sér niðurstöður sem henta í
viðkomandi máli. Þetta verða þing-
menn og aðrir að varast. Algengt er
að Alþingi láti plata sig til að sam-
þykkja slæmar framkvæmdir með
lágum, óraunsæjum áætlunum. Lát-
um það ekki henda í stærstu ríkis-
framkvæmd sögunnar.
Í ágúst gerði MMR skoðanakönn-
un um viðhorf almennings til stað-
setningar Landspítalans. Mjög eða
frekar sáttir við að nýi Landspítal-
inn rísi við Hringbraut voru 35,5%.
64,5% voru ósátt eða tóku ekki af-
stöðu. Í framhaldinu var gerð önnur
könnun og fólk beðið að velja milli
tveggja efstu kostanna. 59% völdu
Vífilsstaðaland en 41% Hringbraut.
Vífilsstaðir höfðu vinninginn bæði á
höfuðborgarsvæðinu og á lands-
byggðinni.
Fólk sér að Hringbrautin hentar
ekki og að betra er að byggja nýjan
spítala frá grunni á besta mögulega
stað. Þeir sem enn styðja Hring-
brautina gera það vegna þess að þeir
óttast að ný byrjun muni tefja til-
komu nýs spítala of mikið eða halda
að það kosti of mikið að byggja nýtt
frá grunni.
En málið er að það kostar minna
að byggja nýtt frá grunni á nýjum
stað og það getur flýtt fyrir.
Meiri byggingarhraði á nýju rúmu
svæði mun vega upp nýjan undir-
búningstíma. Þegar gerð þarfa-
greining og undirbúningsvinna mun
nýtast og hönnun nýs spítala því
ganga hratt. Tvö til þrjú ár nægja til
að velja nýjan stað, breyta skipulagi
og hanna upp á nýtt, ef vilji er fyrir
hendi. Sú „töf“ vinnst upp með meiri
framkvæmdahraða. Mörg dæmi eru
um það frá Noregi og Danmörku að
spítalar af svipaðri stærð hafa verið
reistir frá grunni á nýjum stað á sex
til átta árum.
Hagkvæmni þess að byggja frá
grunni á betri stað er slík að það
réttlætir lántöku. Það þarf að hafa
fjármuni tiltæka til að bjóða megi
allt verkið út í einu, til að ná niður
kostnaði. Fjármagnskostnaður
greiðist af lægri rekstrarkostnaði
betri spítala á betri stað og fram-
kvæmdin mun ganga greiðlega fyrir
sig.
Slík stórframkvæmd reynir á Ís-
lenska hagkerfið þótt fleyta megi
mesta þenslukúfnum út úr hagkerf-
inu með erlendu vinnuafli.
Á nýjum stað þarf að vera nóg
pláss fyrir framtíðarþróun spítalans
næstu 50-100 ár. Notendum spít-
alans mun fjölga hratt næstu áratug-
ina enda fjölgar fólki og lífaldur
lengist. Ekki er nægt pláss fyrir þá
stækkun við Hringbraut.
Í þessu máli þarf að horfa vítt og
til framtíðar. Velja þarf góða lausn
sem gagnast mun landsmönnum vel
um langa framtíð, sérstaklega þar
sem hún kostar í rauninni minna.
Því miður lágu upplýsingar um
hagkvæmni staðsetninga ekki fyrir
þegar Alþingi samþykkti að byggja
skyldi spítalann við Hringbraut. Nú
liggja þær upplýsingar fyrir og sýna
að það felst gríðarleg sóun í því að
bútasauma við gamla spítalann á
Hringbraut.
Alþingi ætti að ákveða að fram
fari nýtt faglegt staðarval þar sem
mögulegir staðsetningarkostir verða
bornir saman með faglegum hætti,
bæði gæðalega og fjárhagslega, áður
en lengra er haldið við Hringbraut.
Að sjálfsögðu þarf að halda í horfinu
þar til nýr spítali kemur í gagnið á
betri stað.
Meira: facebook.com/
betrilandspitaliabetristad
www.betrispitali.is
Hugsa fyrst og framkvæma svo
Eftir Guðjón Sigurbjartsson,
Egil Jóhannsson, Gest Ólafsson,
Eymund Svein Leifsson,
Vilhjálm Ara Arason og
Sigurgeir Kjartansson
» Það borgar sig að
byggja nýjan spítala
frá grunni á besta
mögulega stað.
Guðjón og Egill eru viðskiptafræð-
ingar, Gestur er arkitekt, Eymundur
er iðnaðarverkfræðingur, Sigurgeir
er fv. læknir og Vilhjálmur er læknir.
Guðjón
Sigurbjartsson
Egill
Jóhannsson
Gestur
Ólafsson
Eymundur Sveinn
Leifsson
Vilhjálmur Ari
Arason
Sigurgeir
Kjartansson
Hvar vilt þú að nýr Landspítali rísi?
Við Hringbraut Á Vífilsstöðum Í Fossvogi Við voga Elliðaánna Á Keldum Annars staðar
Við Hringbraut
Á Vífilsstöðum
Í Fossvogi
Önnur staðsetning
Ef einungis væru í boði tveir valkostir fyrir byggingu nýs Land-
spítala, hvort myndir þú frekar velja Hringbraut í Reykjavík eða
Vífilsstaðaland í Garðabæ?
Hringbraut í Reykjavík
Vífilsstaðaland í Garðabæ