Þjóðmál - 01.06.2013, Síða 18

Þjóðmál SUmAR 2013 17
skráð 186 mannslát við landamærin austan
megin . Þegar hins vegar farið var að skoða
í skjalasöfn Stasi kom í ljós að minnsta
kosti 825 manns höfðu goldið með lífi
sínu tilraunir til að flýja vestur . Þetta kom
fram í málsskjölum þegar réttað var yfir
meðlimum austur-þýska öryggisráðsins . Til
viðbótar því sem átti sér stað við landamæri
voru óskilgreind dauðsföll úti um allt
Austur-Þýskaland sem verða helst rakin til
lögregluyfirvalda . Haustið 1991 var búið
að skrá 4 .444 dráp eða morðtilræði þar
sem ekki var ljóst hvað hafði orðið um
fórnarlambið . Þessar tölur eru því enn að
breytast . Því til viðbótar komu um 40 .000
dómsúrskurðir þar sem ákæruefnin voru
pólitísk . Talið er að um 240 .000 manns hafi
þurft að dvelja um lengri eða skemmri tíma
vegna pólitískra skoðana í austur-þýskum
fangelsum .
Þegar allt þetta er haft í huga er heldur
undarlegt að hugsa til þess að margir fyrrum
íbúar Austur-Þýskalands virðast sakna tímans
fyrir fall múrsins . Ekki eingöngu fólk sem
flaut ofan á í kerfinu heldur einnig almennir
borgarar . Engin leið er að segja til um hve
almennt þetta viðhorf er en augljóslega urðu
Austur-Þjóðverjar fyrir vonbrigðum með
hlutskipti sitt eftir að þýsku ríkin sam ein uð-
ust . Viðvarandi atvinnu leysi í Austur-Þýska-
landi hefur skipt miklu . Það helgast fyrst og
fremst af því að efna hagur landsins var í rúst
við sameiningu . Ráðast þurfti í gríðarlega
fjárfestingu til að bæta lífs skil yrði fólks
austan megin sem hafa smám sam an verið
að færast nær því sem þekkist fyrir vestan .
Eðlilega finnst mörgum ganga hægt .
Hugsanlega þarf að skoða kenningar
heim spekingsins Hönnuh Arendt (1906–
1975) um lágkúru illskunnar (e . banality of
evil, sem einnig hefur verið þýtt „fáfengi-
leiki illskunnar“) til að skilja hvernig hvers-
dagslegt fólk getur tekið þátt í voða verkum
alræðisríkis . Og ekki síður til að skilja
hvernig slíkt skrifræðisríki gat orðið til og
að einhver skuli geta mælt því bót . Það var
við hæfi að stofnun skyldi komið upp henni
til heiðurs í Dresden skömmu eftir fall
múrsins en líklega hafa fáir lagt jafn mikið
til skilnings á alræðishyggjunni en einmitt
hún . Er vonandi að aukin þekking og
skilningur á forsendum alræðishyggjunnar
komi í veg fyrir slík ríki í framtíðinni .
Heimildir:
Anna Funder: Stasiland. Sögur af fólki handan Berlínar­
múrsins . Reykjavík 2012 .
Jens Gieseke: The GDR State Security. Shield and Sword of
the Party . Berlín 2006 .
John O . Koehler: Stasi. The Untold Story of the East German
Secret Police .
Sjá einnig: www .stasimuseum .de
http://www .hait .tu-dresden .de/ext/homepage .asp
Berlínarmúrinn, múr
smánarinnar, brotinn niður
af almenningi í nóvember
1989 — táknmynd endaloka
sovétkommúnismans í
Evrópu .