Frón - 01.04.1943, Blaðsíða 34

96
Sveinn Bergsveinsson
nú en fyrir þúsund árum. Ef viS því notum málform, sem
endurspegla þúsund ára gamla lífsskoðun, þó að hinu leytinu sé
hægt meS einhverjum rétti aS lappast viS þau til túlkunar á
menningarformum okkar tíma, þá segir málkennd okkar, aS hér
sé ekki allt eins og þaS á aS vera, sumt er of stutt og sumt er
of langt. ÞaS sem viS ætluðum aS segja, verSur ekki nema hálf-
sagt, og þaS sem sagt er, ber keim af einhverju öSru og meiru
en viS vildum sagt liafa. ViS skulum taka hér sem dæmi orða-
tiltæki ungu stúlkunnar á okkar tíma. Hún segir um þann, sem
hjarta hennar girnist, að hann sé agalega sætur. Eins og
kunnugt er, þá er þetta óstílhæft orðatiltæki. Ef hún skrifaSi
það í stíl í hrifningu sinni, fengi hún þaS aftur fjórstrikaS meS
rauSu. Ef hún aftur á móti gætti sín og rifjaði upp fyrir sér,
hvernig komizt myndi vera aS orði í íslenzkum fornsögum, og
setti í staðinn »fríSur sýnum og hinn mannvænligsti«, uppskæri
hún ekki aSeins velþóknanlegt augnatillit kennarans, heldur
myndi hann muna henni þetta við vetrareinkunnargjöfina. En
þaS sem stúlkan vildi túlka var alls ekki »fríður sýnum og hinn
mannvænlegasti«. I5etta er málform, sem tilheyrir eldra málstigi
og horfnu menningarstigi. Eegar slík málform voru rituS í forn-
sögum okkar, voru þau í fyllsta samræmi viS menningarform sitt.
En þau eru þaS ekki lengur. Á söguöldinni, þegar ástin eSa
réttara sagt giftingin, kvonfangiS var verzlunarvara, var tilfinn-
ingum ekki leyft að tala á sama hátt og nú. Slíkt gat orSiS
þjóSskipulaginu hættulegt, hinu gamla fjölskyldu- og ættarvaldi.
En hitt var leyfilegt aS segja um einhvern, aS hann væri vænn
eða vænlegur til manns. SíSan hefur margt skeð og margar
hömlur brotnaS. Unga stúlkan á okkar tíma leyfir sér nú,
þ. e. a. s. henni er leyft þaS af tíSarandanum, aS láta í ljós
tilfinningamat sitt á þessu máli; »agalega sætur« er ekki
annaS en túlkun þeirra tilfinninga, sem aSlöSun unga mannsins
vekur og tíðarandinn leyfir henni aS láta í ljós. ÞaS er ekki svo
ýkja langt síSan, aS tíðarandinn slakaði svo á »siSferSis«-kröfum
sínum, aS kynlöðunarhugtakiS — hiS ameríska »sex appeal« —
fékk aS breiSast út og festast sem almennt málform.
ViS sjáum af þessu, aS fjarlægS í tíma hefur breytt mál-
formum sem menningarformum. Og aS þau málform geta ekki
bætt hvort annaS upp, eSa réttara sagt, eldra málform, ef þaS
er ekki lengur lifandi í málinu, getur ekki komiS í staS þess
yngra án þess aS brjóta í bág viS þann tilgang málsins aS ná