Frón - 01.04.1943, Blaðsíða 9

Endurreisn Alþingis
71
að hann hefSi veriS frumkvöSull þeirrar breytingar, þó aS
sannleikurinn væri aS þar voru fleiri aS verki. þessi gremja
beindist frekar gegn einstökum embættismönnum en gegn
stjórnskipulaginu í heild sinni, og sízt gegn konungsvaldinu,
sem var hafiS yfir alla gagnrýni í flestra augum. Mest bitnaSi
þó almenn óánægja alþýSu á kaupmönnum eins og löngum
áSur.
l3aS er ekki hægt meS nokkurri sanngirni aS búast viS því
aS nýstárlegar hugmyndir í stjórnarfarsmálum spryttu upp hjá
alþýSu manna viS slík skilyrSi. Enginn leiSbeindi henni í þeim
efnum, hvorki í ræSu né riti, og þær hreyfingar í frjálslyndisátt,
sem gerSust annarsstaSar í veröldinni, voru íslenzkri alþýSu
annaShvort meS öllu ókunnar eSa þeim var lýst fyrir henni sem
fúlmannlegum skrílsárásum á góSa og vitra þjóShöfSingja.
En þó aS þannig væri ástatt um embættismenn og alþýSu
heima fyrir á íslandi, þá var þessu ekki á sama veg fariS um
þá íslendinga sem voru viS nám í Kaupmannahöfn í kringum
1830 og síSar. Til þess lágu ýms rök, sem verSa ekki rakin hér
til neinnar hlítar, en þó skal reynt aS benda á nokkur atriSi.
Fyrst og fremst var tíSarandinn óSum aS breytast. ViS lok
Napóleonsstyrjaldanna hafSi afturhald í stjórnmálum unniS
mikinn sigur um alla Evrópu, en þegar þjóSirnar fóru aS ná
sér eftir hörmungar ófriSarins, leiS ekki á löngu áSur en aftur
fór aS brydda á þeim kenningum um lýSræSi og aukin réttindi
borgara sem skömmu áSur höfSu veriS undirrót frönsku
stjórnarbyltingarinnar. Þessum frjálslyndu kenningum óx jafnt
og þétt fylgi í flestum löndum, unz upp úr logaSi í Frakklandi
í júlíbyltingunni 1830. Eftir þaS varS flestum einvaldsstjórnum
ofurefli aS halda frjálsræSishreyfingunum meS öllu í skefjum,
svo aS víSast var eitthvaS slakaS til, og svo varS og í Danmörku.
En þaS er engin nýlunda aS stúdentar hafi veriS í hópi hinna
framgjörnustu og frjálslyndustu, enda varS sú raunin í þetta
sinn um íslenzka Hafnarstúdenta. Peir stóSu einnig betur aS
vígi í andlegum efnum en oft áSur til þess aS geta orSiS
forvígismenn þjóSlegrar vakningar. Islenzk bókmenntastarfsemi
hafSi færzt mjög í aukana í Kaupmannahöfn viS stofnun Bók-
menntafélagsins og FornfræSafélagsins, og ýmsir hinir atkvæSa-
mestu íslenzkir stúdentar unnu aS útgáfum þeim sem þessi
félög stóSu aS. Á þann hátt komust þeir í nánari kynni viS
fornbókmenntir þjóSar sinnar og sögu hennar, en þau kynni