Morgunblaðið - 25.02.2016, Blaðsíða 46

46 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. FEBRÚAR 2016
milljóna manna hafi beinlínis látið líf-
ið vegna ógnarstjórnarinnar í land-
inu.
Tveir fulltrúar íslenska Sósíal-
istaflokksins, Kristinn E. Andrésson
og Eggert Þorbjarnarson, sátu
flokksþingið í Moskvu 1956, en þeir
voru ekki fremur en aðrir erlendir
gestir á hinum lokaða fundi þar sem
Khrústsjov fletti ofan af Stalín.
Heyrðu þeir fyrst fréttirnar í Kaup-
mannahöfn á heimleið. Helsti hug-
myndafræðingur flokksins, Brynj-
ólfur Bjarnason, virtist hafa litla
samúð með fórnarlömbunum. Hann
ritaði stuttu síðar grein þar sem hann
komst svo að orði: „Það var óhjá-
kvæmilegt að greiða stéttarandstæð-
ingnum þung högg, hvar sem hann
lét á sér bera, hvort heldur var í
kommúnistaflokknum eða annars
staðar.“ Í stríði væri aldrei hægt að
gefa neina örugga tryggingu fyrir því
„að höggin, sem greiða á andstæðing-
unum, komi ekki niður á röngum
stað,“ eins og hann komst að orði.
Fréttir af leyniræðu Khrústsjovs
voru í fyrstu fremur óljósar. Hún var
fyrst birt í heild í júní 1956 eftir að
leyniþjónustu Ísraels hafði tekist að
komast yfir eintak af henni í Póllandi
og látið það ganga til leyniþjónustu
Bandaríkjanna.
Í formála nýrrar íslenskrar útgáfu
veltir Hannes H. Gissurarson því fyr-
ir sér hvað rekið hafi Khrústsjov, sem
var í raun samsekur Stalín um ýmis
ódæði, til uppgjörsins við Stalín, hinn
látna leiðtoga. Svarið telur hann þrí-
þætt. „Fyrst er það, að í Khrústsjov
kann að hafa bærst mannleg taug:
Honum hafi blöskrað hversu langt
Stalín hafi gengið. Í annan stað hefur
eflaust vakað fyrir honum að vernda
eigið orðspor. Hann hefur ekki viljað
samsama sig Stalín. Í þriðja lagi stóð
Khrústsjov ekki einn að þessari af-
hjúpun á Stalín. Ræða hans var flutt
eftir miklar umræður í Kreml. Sumir
ráðamenn vildu alls ekki fitja upp á
þessu máli. En margir töldu uppgjör
við Stalín óumflýjanlegt, ekki síst til
að koma í veg fyrir að sagan end-
urtæki sig. Valdastéttin mátti ekki til
þess hugsa, að aftur yrði ráðist í
hreinsanir, sem hefðu hitt hana sjálfa
fyrir.“
Þegar goðið var fellt af stalli
 60 ár liðin frá sögufrægri leyniræðu Nikita Khrústsjovs þar sem glæpir Stalíns voru afhjúpaðir
 „Elskaður og dáður“ af íslenskum sósíalistum  „Moggalygin“ reyndist vera á rökum reist
Afhjúpun Nikita Khrústsjov í ræðustól. Hann var litríkur maður og óvenjulegur í framgöngu. Hans er þó helst minnst fyrir leyniræðuna um Stalín 1956.
Stalín „Elskaður og dáður“ af kommúnistum um allan heim. Lengi vel vildu
þeir ekki viðurkenna þau óhæfuverk sem hann bar ábyrgð á.
Leyniræða Khrústsjovs var gefin
út á íslensku 1957, ári eftir að hún
var flutt, í þýðingu Stefáns Pjet-
urssonar og með formála eftir Áka
Jakobsson. Báðir höfðu þeir Stef-
án og Áki verið virkir í hreyfingu
íslenskra kommúnista á yngri ár-
um. Almenna bókafélagið gefur
ræðuna nú út að nýju og hefur
Hannes H. Gissurarson umsjón
með útgáfunni og ritar formála.
Hannes hefur áður gefið út bók um
sögu íslenskra kommúnista og
hann þýddi fyrir nokkrum árum
Svartbók kommúnismans þar sem
afleiðingar ógnarstjórnarinnar í
Sovétríkjunum eru raktar á mjög
greinargóðan hátt.
Leyniræðan endurútgefin
HVAÐ SAGÐI KHRÚSTSJOV?
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Um þessar mundir eru 60 ár liðin
frá því að Nikita Khrústsjov, leiðtogi
Sovétríkjanna og aðalritari Kommú-
istaflokksins, afhjúpaði á lokuðu
flokksþingi í Moskvu margvísleg
óhæfuverk sem stjórn landsins undir
forystu fyrirrennara hans, Jósefs
Stalíns, hafði unnið um árabil. Ræðan
átti eftir að hafa mikil áhrif innan-
lands og utan, og er óhætt að segja að
alþjóðahreyfing kommúnista hafi
ekki verið söm eftir. Hér á landi sem
annars staðar ollu fréttirnar um
ræðu Khrústsjovs uppnámi og ólgu,
ekki síst innan Sósíalistaflokksins
sem var í nánum tengslum við stjórn-
völd í Moskvu og var að hluta til fjár-
magnaður með leynilegum fram-
lögum þaðan. Vildu margir í fyrstu
alls ekki trúa fréttunum og töldu þær
„Moggalygi“ eins og þá var stundum
sagt.
Þegar ræða Khrústsjovs var flutt í
lok febrúar 1956 voru aðeins þrjú ár
frá því Stalín lést. Fræg eru minning-
arorð formanns Sósíalistaflokksins,
Einars Olgeirssonar, um Stalín sem
birtust í Þjóðviljanum: „Vér minn-
umst mannsins, sem hefur verið elsk-
aður og dáður meir en flestir menn í
mannkynssögunni áður og naut slíks
trúnaðartrausts, sem fáir menn
nokkru sinni hafa notið, – en lét sér
aldrei stíga þá ást og aðdáun til höf-
uðs, heldur var til síðustu stundar
sami góði félaginn, sem mat mann-
gildið ofar öllu öðru, eins og þá er
hann hóf fyrst starf sitt.“
Harðstjóri og böðull
Ekki er um það deilt lengur að
Stalín er einn af verstu harðstjórum
og böðlum mannkynssögunnar.
Grimmd hans og sovéskra komm-
únista er fyllilega sambærileg við
glæpi Adolfs Hitlers og nasista í
Þýskalandi.
En í ræðu Khrústsjovs var þó að-
eins fjallað um lítinn hluta þeirra
grimmdarverka sem komm-
únistastjórnin hafði unnið. Hann var
eins og aðrir ráðamenn landsins á
þessum tíma blindur fyrir ýmsu sem
gerst hafði allt frá valdaráni Leníns
og hans manna 1917. Þannig var í
ræðunni ekkert minnst á hung-
ursneyðina af manna völdum í Úkra-
ínu snemma á fjórða áratugnum eða
þrælkunarbúðirnir sem reknar voru í
Síberíu og víðar, Gúlagið svonefnda.
Nú er almennt viðurkennt að tugir
Leyniræðan Á 60 ára afmælinu er
ræðan endurútgefin.
MÁ BJÓÐA ÞÉR
Í SJÓNMÆLINGU?
NÝ SENDING AF
UMGJÖRÐUM
Traust og góð þjónusta í 19 ár
Hamraborg 10, Kópavogi – Sími 554 3200
Opið virka daga 9.30-18, laugardaga 11–14