Orð og tunga - 01.06.2001, Side 31

Dóra Hafsteinsdóttirog Sigríður Harðardóttir: íslenska alfræðiorðabókin
21
skuli orðum milli lína og hvar eða hvort íslensk eignarfallsending eigi að koma á erlend
sérnöfn, þá einkum mannanöfn.
Varðandi litla og stóra stafi var ætlunin að fy\gja Auglýsingu um íslenska stafsetn-
ingu nr. 132 frá 1974 með breytingum frá 1977 en þær reglur reyndust allsendis ófull-
nægjandi. Samkvæmt þeim á t.d. að rita þjóðaheiti með stórum upphafsstaf en heiti
þjóðflokka með litlum. Samkvæmt íslenskri orðabók (ÍO) er orðið þjóðflokkur m.a.
skýrt með orðinu þjóð og s'dgnfræð'mg'drAlfrœðiorðabókarinnar reyndust oft nota orð-
in jöfnum höndum. Menn spurðu sig: Hvað er þjóð og hvað er þjóðflokkur? Einfalt dæmi
um misræmið í stafsetningu er að finna í IO. Þar er ritað: „indíáni... maður af ættum
frumbyggja Ameríku..., Inúki... frumbyggi heimskautslanda Norður-Ameríku...“.
Einnig má nefna að samkvæmt auglýsingunni á að rita orð leidd af mannanöfnum
með litlum staf, t.d. kalvínismi, en nokkur samsett orð þar sem fyrri hluti er sémafn skal
rita með stórum staf, t.d. Vemerslögmál. Þannig samsett dýra- og jurtanöfn skal hins
vegar rita með litlum staf, t.d. klettafjallageit, en séu afurðirnar kenndar við sémafn
skal, a.m.k. stundum, rita orðið með stórum staf, sbr. Hólsfjallahangikjöt.
Þama reyndist því erfitt að setja haldbærar vinnureglur þar eð það virtist undir
hælinn lagt hvort skyld fyrirbæri væm skrifuð með stórum eða litlum staf. Reynt var að
flokka orðin efnislega og nota þann rithátt sem algengari virtist í hverjum flokki fyrir
sig. Reynslan sýndi að í vafatilvikum var meiri tilhneiging til þess að nota lítinn staf.
Þó virtist sú tilhneiging sterkari í raungreinum en húmanískum greinum og notkun lítils
upphafsstafs virtist einnig fara vaxandi eftir því sem orðin voru algengari. Sem dæmi
má nefna að orðin marxismi og stalínismi eru nær undantekningarlaust rituð með litlum
staf en McCarthyismi með stómm.
íslenskar reglur um skiptingu orða á milli lína hmkku skammt þegar Alfrœðiorða-
bókin átti í hlut. Kom þar einkum tvennt til, annars vegar afar fjölskrúðugur orðaforði
bókarinnar og hins vegar þrír dálkar á blaðsíðu í umbroti, en mjóir dálkar leiða til fleiri
orðskiptinga. Reglurnar voru hafðar að leiðarljósi eins langt og þær náðu en síðan varð
samræmdur smekkur og brjóstvitritstjórnar að ráða ferðinni.
Vafi var á hvort eignarfallsendingar á erlend mannanöfn skyldu fylgja skímamafni,
eftimafni eða hvoram tveggja. Ákveðið var að þær skyldu fylgja skímarnafni en eftir-
nafn látið standa óbrey tt. Rökin fyrir því voru þau að eftimafnið er uppflettiorðið og því
æskilegt að hafa það óbreytt. Auk þess lék oft vafi á því hver eignarfallsmyndin skyldi
vera, sbr. Margaret Thatcher sem sumir vildu rita Margaretar Thatcherar. Þess vegna
var ákveðið að skammstafa erlend skímamöfn þar sem þau komu fyrir í texta, þ.e.a.s.
ef nafn hlutaðeigandi manns var flettiorð. Þannig var hægt að sneiða hjá eignarfallsend-
ingunni alls staðar nema þar sem í textanum komu fyrir í eignarfalli nöfn útlendinga
sem ekki voru flettiorð.
Stafrófsröð
Um líkt leyti og vinna vi ð Alfrœðiorðabókina hófst var reglum um stafrófsröðun breytt
þannig að ákveðið var að breiðir sérhljóðar skyldu teljast sérstakir bókstafir og raðast
sér en áður höfðu þeir flokkast með tilsvarandi grönnum bræðram sínum.