Orð og tunga - 01.06.2001, Page 31

Orð og tunga - 01.06.2001, Page 31
Dóra Hafsteinsdóttirog Sigríður Harðardóttir: íslenska alfræðiorðabókin 21 skuli orðum milli lína og hvar eða hvort íslensk eignarfallsending eigi að koma á erlend sérnöfn, þá einkum mannanöfn. Varðandi litla og stóra stafi var ætlunin að fy\gja Auglýsingu um íslenska stafsetn- ingu nr. 132 frá 1974 með breytingum frá 1977 en þær reglur reyndust allsendis ófull- nægjandi. Samkvæmt þeim á t.d. að rita þjóðaheiti með stórum upphafsstaf en heiti þjóðflokka með litlum. Samkvæmt íslenskri orðabók (ÍO) er orðið þjóðflokkur m.a. skýrt með orðinu þjóð og s'dgnfræð'mg'drAlfrœðiorðabókarinnar reyndust oft nota orð- in jöfnum höndum. Menn spurðu sig: Hvað er þjóð og hvað er þjóðflokkur? Einfalt dæmi um misræmið í stafsetningu er að finna í IO. Þar er ritað: „indíáni... maður af ættum frumbyggja Ameríku..., Inúki... frumbyggi heimskautslanda Norður-Ameríku...“. Einnig má nefna að samkvæmt auglýsingunni á að rita orð leidd af mannanöfnum með litlum staf, t.d. kalvínismi, en nokkur samsett orð þar sem fyrri hluti er sémafn skal rita með stórum staf, t.d. Vemerslögmál. Þannig samsett dýra- og jurtanöfn skal hins vegar rita með litlum staf, t.d. klettafjallageit, en séu afurðirnar kenndar við sémafn skal, a.m.k. stundum, rita orðið með stórum staf, sbr. Hólsfjallahangikjöt. Þama reyndist því erfitt að setja haldbærar vinnureglur þar eð það virtist undir hælinn lagt hvort skyld fyrirbæri væm skrifuð með stórum eða litlum staf. Reynt var að flokka orðin efnislega og nota þann rithátt sem algengari virtist í hverjum flokki fyrir sig. Reynslan sýndi að í vafatilvikum var meiri tilhneiging til þess að nota lítinn staf. Þó virtist sú tilhneiging sterkari í raungreinum en húmanískum greinum og notkun lítils upphafsstafs virtist einnig fara vaxandi eftir því sem orðin voru algengari. Sem dæmi má nefna að orðin marxismi og stalínismi eru nær undantekningarlaust rituð með litlum staf en McCarthyismi með stómm. íslenskar reglur um skiptingu orða á milli lína hmkku skammt þegar Alfrœðiorða- bókin átti í hlut. Kom þar einkum tvennt til, annars vegar afar fjölskrúðugur orðaforði bókarinnar og hins vegar þrír dálkar á blaðsíðu í umbroti, en mjóir dálkar leiða til fleiri orðskiptinga. Reglurnar voru hafðar að leiðarljósi eins langt og þær náðu en síðan varð samræmdur smekkur og brjóstvitritstjórnar að ráða ferðinni. Vafi var á hvort eignarfallsendingar á erlend mannanöfn skyldu fylgja skímamafni, eftimafni eða hvoram tveggja. Ákveðið var að þær skyldu fylgja skímarnafni en eftir- nafn látið standa óbrey tt. Rökin fyrir því voru þau að eftimafnið er uppflettiorðið og því æskilegt að hafa það óbreytt. Auk þess lék oft vafi á því hver eignarfallsmyndin skyldi vera, sbr. Margaret Thatcher sem sumir vildu rita Margaretar Thatcherar. Þess vegna var ákveðið að skammstafa erlend skímamöfn þar sem þau komu fyrir í texta, þ.e.a.s. ef nafn hlutaðeigandi manns var flettiorð. Þannig var hægt að sneiða hjá eignarfallsend- ingunni alls staðar nema þar sem í textanum komu fyrir í eignarfalli nöfn útlendinga sem ekki voru flettiorð. Stafrófsröð Um líkt leyti og vinna vi ð Alfrœðiorðabókina hófst var reglum um stafrófsröðun breytt þannig að ákveðið var að breiðir sérhljóðar skyldu teljast sérstakir bókstafir og raðast sér en áður höfðu þeir flokkast með tilsvarandi grönnum bræðram sínum.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180

x

Orð og tunga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.