Orð og tunga - 01.06.2001, Qupperneq 49

Guðrún Kvaran: Vasabækur Bjöms M. Ólsens
39
i Bjærggræsgangene gaar paa Kanten af en Klpft for at varsko om Faar paa den anden
Side’. Troðjólast merkir OBl Grímsey. Orðasambandið fannst ekki.
Langanesi merkir Bjöm t.d. orðin hrœll ‘spýta til að hreinsa með dún á dúngrind’,
sullgarðar m.pl. ‘klakahrönn í flæðarmáli’, skessilega ‘stórkostlega’, kimbill ‘böggull’,
brimbútur ‘digur og lágur maður’, brosmalegur ‘klúr, gildur, svörgulslegur’, dœlast
‘nauða, nöldra’, afskerapískur ‘lítill hákarl’, dusi ‘stór hákarl’, hitaloði ‘molluhiti’.
Orðið hrœll er ómerkt í OBl sem bent gæti til að Sigfús hafi haft fleiri dæmi en frá
Birni. Sama gildirum sögninaað hrcela sem Sigfús hefurdæmi um úr Lítillivamíngsbók
eftir Jón Sigurðsson sem gefin var út 1861. Örfá dæmi eru til í söfnum Orðabókarinnar
um hrcel og benda þau ekki til staðbundins máls. Orðið sullgarðure,r sett upp í eintölu í
OBl og merkt Nl. Dæmi í ritmálssafni Orðabókarinnar em flest norðlensk en þó ekki öll
og dæmi í talmálssafni sýna að orðið er þekkt utan Norðurlands. Atviksorðiðskessilega
merkir OBl Langanesi en engin dæmi fundust í söfnum Orðabókarinnar. Orðið kimbill
í böggulsmerkingunni er ómerkt í OBl og benda heimildir Orðabókarinnar ekki til þess
að um staðbundna merkingu sé að ræða. Sú merking sem Björn nefnir í brirnbútur er í
viðbæti aftan við OBl og er Axarfirði bætt við sem einnig er frá Bimi. Sama er að segja
um orðin brostnalegur, afskerapískur, hitaloði og dusi að þau em merkt Langanesi í
viðbæti sem sýnir að verið var að vinna úr vasabókunum eftir að fyrstu arkirnar höfðu
þegar verið prentaðar þótt Sigfús geti þess í formálanum að þau Björg Þorláksdóttir
Blöndal, kona hans, hafi lokið uppskriftum 1917.
Öræfum merkir Bjöm t.d. orðin dompinn ‘sem í er slen’, tadda ‘lítill poki’, dux,
hann er ekki dux ‘ófrómur, þjófóttur’, handfelldur ‘um börn, óþægur, sem allt af verður
að hafa hönd á’, slembra ‘regnskúr’, lumprar ‘stórir vettlingar’. I OBl er dompinn merkt
V-Skaft., tadda er merkt Öræfum og Hornafirði og dux fannst ekki. Orðið handfelldur
er í viðbæti merkt Sl. Það er ekki í ritmálssafni Orðabókarinnar en fáein dæmi fundust
í talmálssafni sem bentu til Suðurlands öll nema eitt þar sem fram kom að orðið væri
þekkt í Skagafjarðarsýslu og víðar. Slembra er ómerkt í OBl enda víðar þekkt en f
Öræfum. Orðið lumpri er í OBl merkt Af. en í talmálssafni Orðabókarinnar em öll
dæmi úr A-Skaft. utan eitt úr Mýrdal.
Fljótum merkir Bjöm t.d. orðin nasir (á skíðum) ‘fremri endinn á skíðum’, got
‘lítill hákarl’, stúfur ‘stærri en got’, brettingur ‘stærri en stúfur’ og gráni ‘hákarl’.
Nasir í þessari merkingu er ómerkt í OBl. Got er einnig ómerkt enda víðar þekkt en í
Skagafirði, stúfur er merkt Fljótum, brettingur er merktur Af. en gráni Nl.
Arnarfirði merkir Bjöm t.d. orðin ræpa ‘þoka á fjöllum’ og sama er gert í OBl.
Sögnin að dapla ‘róa lítið eitt’ er aftur á móti merkt Vf. í OBl. Um hana var eitt dæmi
í talmálssafni en ekkert í ritmálssafni
Landeyjum merkir Bjöm orðið kœfa ‘ágjöf í lendingu’ sem í viðbæti OBl er merkt
Rang.
Vestmannaeyjum merkir Bjöm orðin hnoðaburður ‘steinnibba á bjargbrún sem
sigmaður festir vaðinn í’, keppadrellir ‘maður sem fer aftastur upp á Súlnasker og ber
alla keppina',fýla ‘veiða fýl’, súla ‘veiða súlu’ bringur ‘flötur á kletti að framan milli
„palla‘“. Engin sérmerking er við hnoðaburðurí OBl en dæmi er frá Ólafi Davíðssyni.
Þegar betur er að gáð er merking ekki hin sama. Dæmi Orðabókarinnar úr ritmálssafni
benda öll til Vestmannaeyja. Keppadrellir er ómerkt í OBl og vísað í silakepp. Sagnirnar