Orð og tunga - 01.06.2001, Blaðsíða 103

Kristín Bjarnadóttir: Um sagnlýsinguna í 3. útgáfu íslenskrar orðabókar
93
henni mikið efni úr fornu máli. Vandinn sem orðabókarmönnunum var á höndum var
því mikill og ég hef hér rakið nokkrar leiðir sem farnar voru til þess að þjappa efni
bókarinnar saman, leiðir sem eru hefðbundnar í orðabókargerð þar sem miðillinn er
prentuð bók.
Þessi atriði eru nefnd hér til að útskýra þær breytingar sem gerðar voru við 3. útgáfu
en í rafrænni orðabók gjörbreytast þær takmarkanir sem miðillinn sjálfur setur.
3 Diskurinn
Hin nýja útgáfa af ÍO er að mörgu leyti tilraunaútgáfa þar sem látið er reyna á nýjan
miðil og aðalmarkmiðið er að koma textanum úr 2. útgáfu til skila þannig að hann komi
notendum að sem bestum notum. Hér er því bryddað upp á ýmsum nýjungum en ekki
tekin sú stefna að fastmóta framsetningu á öllum atriðum til fulls þannig að verkið sé
að öllu leyti samræmt. Bæði er að sú samræmingarvinna hefði tekið mun lengri tíma en
ætlaður var til verksins og með þeirri aðferð hefði ekki gefist tækifæri til að bregðast
við viðbrögðum notenda eins og æskilegt er. Sá munur er líka á útgefinni bók og diski
að mun auðveldara er að uppfæra efni á diski. Kostnaður við framleiðslu diska er lítill
og ekki þarf að leggja í aukakostnað (og vinnu) við umbrot þótt leiðréttingar séu gerðar.
Þá gefst einnig sá kostur að koma leiðréttingum (uppfærslum) til notenda á vefnum sem
bæði er fijótvirkt og ódýrt.
Þetta er sú hliðin sem snýr að notandanum en meginmunurinn í vinnunni er sá að
3. útgáfa ÍO er unnin í gagnagrunni en ekki á seðlum eins og gert var í fyrri útgáfunum
tveimur. Óhemjuleg vinna var fólgin í því einu að koma efninu úr 2. útgáfu fyrir í
gagnagrunni og greina orðabókartextann í sundur í efnissvið innan hvers flettiorðs. I
þessu var við fá formleg einkenni að styðjast í bókinni önnur en leturbreytingaren þær
ná skammt þar sem aðgreining með letri í bókinni er lítil, sbr. kafla 2.1.1 hér á undan.
Vegna þessa er ekki alltaf auðvelt að finna hvað á saman í textanum í bókinni þegar
skipta á efninu upp í skilgreind svið í gagnagrunni. Til dæmis um þetta má nefna að
skýringar við dæmi (eða réttara sagt skáletrað efni) eru stundum á undan dæminu þótt
venjan sé sú að skýringinsé höfð á eftir. Þar sem allar skýringaríbókinni eru með sama
letri, hvort sem þær eiga við uppflettiorðið sjálft, undirflettu, orðasamband eða dæmi,
verður að ráða af merkingunni við hvað skýringin á og það getur kostað talsverða leit í
heimildum ef orðafarið er orðabókarmanninum ekki tamt.
Hér er ekki ætlunin að lýsa gagnagrunninum sem búinn var til utan um orða-
bókartextann en sviðin sem textanum er skipt í eru talsvert á þriðja hundrað.* 11 Sem
dæmi um skiptinguna má nefna að skýringum á flettiorðunum sjálfum var í grófum
dráttum skipt upp í eiginlegar skýringar, skýringar sem fela í sér flokkun (t.d. „sæ-
konungsheiti“ (Áli), „smákrabbategund" (agga), ,jólasveinn“ (Askasleikir) o.s.frv.),
samheiti, afbrigði, umsagnir (t.d. um notkunarsvið („um sauðfé“ o.þ.h.)), skýringar á
þótt skýringar hafi verið auknar dálítið. Sjá gagnrýni Jóns Hilmars Jónssonar í íslensku máli 7 og formála 2.
útgáfu ÍO.
11 Orðabókarforritið heitir Lexa og forritunarvinnan var unnin af Axel V. Gunnlaugssyni og Marínó
Njálssyni.