Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 31

Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 31
Ásta Svavarsdóttir og Veturliði Óskarsson: Annarleg sprek ... 21 nýja sið og iðkun hans og á næstu öldum fjölgaði orðum af erlend- um uppruna jafnt og þétt. Einkum voru orðin af latneskum rótum eða tengdust hinum kristna menningarheimi á einhvern hátt ef þau voru af fornenskum eða fornþýskum uppruna. Inn á milli slæddust alls kyns orð af öðrum toga sem ekki síst tengdust verslun og við- skiptum, riddaramennsku og hirðlífi. Erfitt er að áætla fjölda tökuorða í tungumálinu á einhverjum tilteknum tíma en ekki mun vera fjarri því að 600-800 orð af erlendum uppruna, samsetningar og afleidd orð meðtalin, sé að finna í elstu ritum fram undir miðja 13. öld (Veturliði Óskarsson 1997:134). Á 14. öld fer að bera á orðum af nýjum toga. Um þær mund- ir var Hansasambandið allsráðandi í kaupmennsku á Eystrasalti og mjög áhrifamikið einnig vestan Eystrasalts, allt frá Björgvin til Lund- úna, og sótti ennfremur langt inn á meginlandið eftir fljótaleiðum að sunnan og austan, alla leið til Rússlands. Hansakaupmönnum fylgdu fjölmargar nýjungar, hlutir, hugmyndir og tíska, og mál þeirra, mið- lágþýskan, var „alþjóðamál" síns tíma, það mál sem menn þurftu að kunna einhvern snefil í ef þeir ætluðu sér að eiga samskipti við þá og jafnvel ná sér í skerf af velsældarkökunni. í fylgi hansakaupmanna og í kjölfar þeirra lá straumur iðnaðarmanna frá Norður-Þýskalandi til Danmerkur, Svíþjóðar og Noregs. Sums staðar varð miðlágþýska annað mál stjórnsýslu. ísland var að vísu við útjaðar byggðra bóla en þangað hlutu hin erlendu áhrif líka að ná eins og þau höfðu ævinlega gert í tímans rás þótt áhrifin yrðu ekki sambærileg við þá flóðbylgju sem skall á nágrannamálunum. Áhrifa miðlágþýskunnar gætti talsvert fyrr í dönsku, sænsku og norsku en í íslensku en einnig í þessum málum er straumurinn þó sterkastur á 14. og 15. öld. Dæmi eru til um orð í íslenskum ritum frá 13. öld sem orðsifjabækur telja að séu úr miðlágþýsku en í mörg- um tilvikum er réttara að tengja þau fornsaxneskum áhrifum fremur en miðlágþýskum — eða a.m.k. annars konar áhrifum en þeim sem hansakaupmenn báru ábyrgð á.2 Frá íslenskum sjónarhóli er rétt að tala um þau orð, sem hér eru eignuð hansakaupmönnum, sem norsk og dönsk að uppruna því lang- 2Veturliði Óskarsson (2003:153-176) rekur allmörg vafaorð af þessu tagi og ræðir á öðrum stað (2005) nánar vandann við að greina á milli fomsaxneskra og miðlág- þýskra áhrifa. — Rétt er að minna á að fornsaxneska er forstig miðlágþýsku og venja er að skilja á milli þessara tveggja málstiga ca. 1150-1200.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188

x

Orð og tunga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.