Orð og tunga - 01.06.2009, Side 32

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 32
22 Orð og tunga flest þeirra eru án vafa komin inn gegnum norsku og dönsku;3 þessi mál voru eins og pípulögn á milli stóra alþjóðamálsins og litla máls- ins. Þessi staðhæfing er að vísu einkum byggð á ytri rökum því að til- tölulega sjaldan bera orðin sjálf með sér skýra sönnun fyrir norrænu millistigi; og svo skal á það bent að ef íslenska hefði þegið orð beint úr miðlágþýsku þá hefði niðurstaðan í flestum tilvikum áreiðanlega orð- ið sú sama og við upptöku úr norrænu máli. En ytri rökin eru ótvíræð og bein tengsl íslendinga við þýska hansakaupmenn voru sáralítil allt fram á síðasta fjórðung 15. aldar. Lítið verður þó ráðið af orðum af miðlágþýskum uppruna sem birtast fyrst í textum undir lok 15. aldar um það hvort þau kunni að hafa verið tekin upp úr máli þeirra fremur en gegnum dönsku. Orð sem tilheyra hinni miðlágþýsku bylgju koma fyrir í textum af öllu tagi. Sum þeirra koma þó fyrir í fyrsta sinn í opinberum bréfum (fornbréfum) og eru stundum óþekkt í öðrum textum þar til á 16. öld. Yfirleitt er orð sambærileg þeim íslensku að finna í norskum, dönsk- um og sænskum skjölum og bréfum frá sama tíma og í mörgum til- vikum virðast þau einnig þar koma fyrst fyrir í slíkum textum. Þó að fornbréf séu takmörkuð að stíl og efnisinnihaldi eru þau langflest dagsett og árfærð sem er augljóslega mjög heppilegt fyrir orðfræði- rannsóknir. Dæmin sem tekin verða hér á eftir eru fyrst og fremst sótt í þessa texta. í öllum fornbréfum og máldögum frá þriggja alda tímabili, 1200- 1500, eru hátt í 1.200 mismunandi orð — þ.e. uppflettiorð — sem að hluta eða öllu leyti munu vera af erlendum rótum, þ.e.a.s. eru töku- orð eða mynduð af slíkum orðum (Veturliði Óskarsson 2003:101). Þar af eru milli 500 og 600 orð sem eiga sér rætur í miðlágþýsku og lang- flest koma fyrst fyrir á 14. og 15. öld eins og fyrr segir. Um helmingur þeirra er blendingsorð, samsett eða afleidd orð mynduð af erlendum stofnum, og mismunandi orðstofnar eru því ekki nema rúmlega 300 talsins. Oftast eru þó orð af hverjum stofni fá, eitt eða tvö, og einung- is um 20 orðstofnar eiga sér fleiri en fjóra afkomendur. Þessi 500-600 orð í fornbréfunum koma fyrir á milli 2.700 og 2.800 sinnum, sam- kvæmt nokkuð áreiðanlegri talningu. Giska má á að heildarfjöldi les- '’Skiptin á milli norsku og dönsku sem helsta áhrifamáls á íslensku urðu ekki fyrr en nokkru eftir stofnun Kalmarsambandsins 1380, enda voru samskipti við danska kaupmenn lítil fyrr en eftir 1400 og samband við Noreg hélst reyndar áfram fram eftir 15. öld, og kirkjuleg samskipti enn lengur. (Sjá t.d. Véstein Ólason 1982:106-108).
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.