Orð og tunga - 01.06.2009, Qupperneq 61

Orð og tunga - 01.06.2009, Qupperneq 61
Giiðrún Kvaran: Enginn lifir orðalaust 51 Það var tekið að láni í íslensku sem kurt 'hirð; hæverska'. Merking- in 'hirð' féll snemma í gleymsku en 'hæverska' lifði lengur, einkum í orðasambandinu með kurt og pí 'hæversklega, með sóma'. Lítið hefur verið fjallað um frðnsk áhrif á málið sérstaklega. Alexander Jóhann- esson skrifaði þó grein 1944 undir heitinu Menningarsamband Frakka og íslendinga þar sem hann nefndi um 200 tökuorð sem hann taldi tekin beint úr frönsku eða úr frönsku um annað mál. Flest orðanna voru gömul og fengin úr riddarabókmenntum. Yngri rannsóknir hafa fækkað þessum orðum Alexanders en eftir lifa þó t.d. asni, burgeis, piíta í merkingunni 'hóra', séra, látún og klaret. Af sögnum má nefna dubba sem upphaflega merkti 'slá til riddara' en lifir nú í sambandinu að dubba sig upp 'búa sig upp á' og uppdubbaður 'prúðbúinn'. Þess má geta að allmörg tökuorð koma aðeins fyrir á prenti í riddarasögum og er því óvíst að þau hafi náð inn í almennt mál þess tíma. En heim- ildir eru um þau og þar af leiðandi teljast þau hluti sögulegs íslensks orðaforða (sjá t.d. Jakob Benediktsson 1964:97). 3.5 Tökuþýðingar En nýyrði voru mynduð á mörgum öðrum sviðum en innan kristni og bókmennta. í fyrstu málfræðiritgerðinni, sem samin var á 12. öld lík- legast sem kennslurit, eru notuð íslensk fræðiheiti í stað latneskra til að gera efnið eins skiljanlegt og hægt var. Þar má nefna orðin raddar- stafir og hljóðstafir fyrir vocales á latínu og samhljóðendur og samhljóð fyr- ir consonantes (Hreinn Benediktsson 1972:50-51). Orðin eru vissulega löguð eftir latínunni en sú ákvörðun „fyrsta málfræðingsins" að nota einvörðungu íslensk málfræðiheiti varð til þess að latnesk málfræði- heiti náðu ekki að festast í málinu eins og hjá nágrannaþjóðunum. Mjög víða var notast við tökuþýðingu við aðlögun latneskra orða að forníslensku. Þá er hver liður latneska orðsins þýddur með orð- um af íslenskum stofni. Oft er vísað til orðsins samviska um tökuþýð- ingu úr latínu en það kemur fyrir í norskri heimild frá 13. öld og er þýðing á orðinu conscientia. Ernst Walter (1976b) dró saman mörg önnur orð sem mynduð voru með forskeytinu sam- fyrir latneska for- skeytið con-. Meðal þeirra eru sameilífur fyrir coaeternus, sa?nfagna fyrir congaudere, samkunda fyrir convivio, samtengja fyrir conjungere og sam- þræll fyrir conservus.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188

x

Orð og tunga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.