Orð og tunga - 01.06.2009, Page 106

Orð og tunga - 01.06.2009, Page 106
96 Orð og tunga íslenskan fer, eða hefur gjarna farið, aðra leið en færeyska, því langflest tökuorð hafa fram að þessu tekið aðaláherslu á fyrsta at- kvæði, sbr. diskótek, stúdent, Aristóteles o.s.frv. En eins og dæmin sanna eru slettur í íslensku máli þó oft með áherslu á öðrum stað en fyrsta atkvæði. Þannig var greinileg áhersla á þriðja atkvæðinu í informeisjon eins og það var borið fram í símtalinu sem vitnað var til í (1), og áður hefur verið minnst á framburð orða eins og prósent og intellígent með áherslu á síðasta atkvæðinu: [prou'sent], [intdi'cent]. Hér ber þó að hafa í huga að þessi orð eru oftast borin fram með íslensku hljóðafari að öðru leyti en áherslunni, t.d. aftraddast /n/ (í órödduðum fram- burði) á undan harðhljóðinu /t/ í orðunum prósent og intellígent hjá þeim sem á annað borð hafa óraddaðan framburð við þessar aðstæð- ur. Og í síðarnefnda orðinu er notað íslenskt framgómmælt [c], en ekki enskt [d^], og framburðurinn er ekki heldur eins og í dönsku, sem hefur uppgómmælt lokhljóð í samsvarandi orði (en líklegast er orðið upphaflega fengið þaðan). Kristján Árnason (1996) fjallar um það hvernig hægt sé að gera grein fyrir þessari sambúð „germanskrar" og „rómanskrar" áherslu í íslensku og færeysku. Þar er ræddur sá möguleiki að þegar orð eins og Securitas, sem oftast er borið fram með áherslu á þriðja síðasta at- kvæði eins og tíðkast í mörgum Evrópumálum, sé það gert með því að fella það í sama flokk og form eins ó'vitlaus og hálfleiðinlegur, sem hálfpartinn er farið með eins og orðasambönd. Sé þetta gert er hægt að halda þeirri reglu að orðáhersla sé á fyrsta atkvæði, en viss form, þar á meðal erlendar myndir eins og infor'meisjon séu undanþegnar þessu. Þannig lagi þessar erlendu „slettur" sig að heimakerfinu með því að líkja eftir formum sem fyrir eru. Niðurstaðan var að þegar það gerist í íslensku að áhersla er látin falla á seinna atkvæðið í dæmum eins og þessum sé það gert með þeim hætti að orðin eru slitin í sundur og farið með þau eins og orðasambönd. Þetta er raunar ekki bundið við tökuorð eða forskeytt orð eins og þau sem nefnd voru, því það er algengt að orð séu slitin í sundur, eins og þegar orðið Vestmannaeyj- ar er borið fram: Vestmanna - eyjar með þyngri áherslu á seinni liðn- um en þeim fyrri. Þetta gerist þannig að búin eru til tvö orð, og sam- kvæmt reglum um setningaráherslu er hið síðara líklegra til að bera áherslu. Þetta þýðir það með öðrum orðum að ekki er (enn sem komið er) ástæða til að gera ráð fyrir að í íslensku orðasafni séu orð sem hafa
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188

x

Orð og tunga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.