Orð og tunga - 01.06.2014, Blaðsíða 22

10
Orð og tunga
(9) a. og ætlar því annar þeirra að ríða norður að Miklabæ til að semja
við Arna til næsta árs og menn ekki hika við að bjóða honum
4-500 kr. í kaup (1879, kk., 36)
b. [...] er jeg orðin mjög efnalítil, og vegna elli lasleika ekki get
lifað án þess að þiggja styrk af öðrum (1881, kvk., 70)
(10) a. mjer finnst hreint að hjer ekki hafi verið neinn vetur [...] (1887,
kvk., 24)
b. það er huggun og von mín að sá sem í öðrum heymi, ekki lætur
eínn vatns drók, ólaunaðann. verða, hann [...] (1885, kvk., ?)
c. Þad er merkilegt, ad Hertoginn af Wiirtemberg var sá einasti
Fursti í ollum heimi, sem þann lOda Maí 1802 ecki hafdi samid
fullkominn frid vid Bounaparte. (1803)
I (9) fer neitun á undan sögn í aðalsetningu þrátt fyrir að fyrsta sæti sé
fyllt, af frumlagi í (9a) en forsetningarlið í (9b). í (10) eru hliðstæð frávik
í aukasetningu þar sem liðir aðrir en frumlög fylla fyrsta sætið. Það
hefði mikil áhrif á heildarniðurstöðurnar ef breytan yrði skilgreind
óháð fremsta lið vegna þess að yfirgnæfandi meirihluti þessara dæma
er með S2-röð, eins og vænta má samkvæmt nútímamáli.
Alþekkt er í sögulegri málfræði að stundum verður að líta framhjá
dæmum sem finnast og gera ráð fyrir að þau séu beinlínis röng, þ.e.
ótækar „raunverulegar" setningar (sbr. t.d. Eirík Rögnvaldsson 1998).
Fáein dæmi um óvenjulega orðaröð eru því ekki endilega nægjanleg
ástæða til þess að varpa rótgrónum greiningum fyrir róða. Annar
möguleiki er að líta á dæmin í (9)—(10) sem vitnisburð um frjálsari
stöðu neitunar hærra í formgerðinni en oft er talið. Þar með veittu
þau nýja röksemd fyrir þeirri greiningu Höskuldar Þráinssonar
(2010), meðal annarra, að S3 í íslensku felist ekki í breytilegri stöðu
sagnar heldur atviksorðs.
4 Niðurstöður athugunar
4.1 Blöð og tímarit (1800-1850,1875,1900)
Það úrval blaða- og tímarita sem notast var við býður upp á þann
möguleika að skoða þróun í opinberri/formlegri málnotkun á 19. öld.
I efni af þessu tagi er helst von á að finna breytingar sem mætti túlka
sem áhrif breyttra málviðmiða eða nýs málstaðals. Með hliðsjón af
athugun Heycock & Wallenbergs (2013) á frásagnartextum er þess að