Orð og tunga - 01.06.2014, Blaðsíða 32

20
Orð og tunga
bergs (2013) og mætti túlka, eins og þau gera, á þann hátt að opinbert
mál á fyrri hluta 19. aldar beri keim af dönsku málkerfi en það er
forvitnilegt að í sendibréfum eru skilyrðin einmitt ólík þeim dönsku.
Eðli þessa munar þarf að kanna nánar.
Dreifing raðanna í ólíku setningafræðilegu umhverfi sýndi að notk-
unin er talsvert frábrugðin kjörumhverfi S3 í nútímamáli. Meirihluti
dæmanna teldust frávik ef miðað er við lýsingar á nútímamáli og
því virðist ekki með sömu rökum vera hægt að líta á S3 sem jaðar-
fyrirbæri. Færð voru ný rök fyrir þeirri tilgátu að breytileiki milli S2
og S3 í (19. aldar) íslensku tengist e.t.v. sveigjanlegri stöðu neitunar.
Þó að þetta mætti nota sem röksemd með þeirri umdeildu tilgátu að
ríkulega sagnbeygt tungumál eins og íslenska gæti ekki þróað með
sér ómarkaða S3-orðaröð er hátt hlutfall þessarar orðraðar í fjöl-
breyttu setningafræðilegu umhverfi á 19. öld mjög óvænt ef S3 væri
„afbrigðileg" orðaröð.
Ný rök voru færð fyrir því að meðvitund um málbreytuna hafi
ekki verið til staðar fyrr en á síðasta fjórðungi 19. aldar, þrátt fyrir
gagnrýni Fjölnismanna á S3 þegar á fimmta áratug aldarinnar. Þetta
mælir gegn því að breytingar á tíðni S3 í útgefnum ritum þegar eftir
miðja öldina tengist málstöðlun (eða málhreinsun). Þá er tíðni S3 í
útgefnum ritum á þessu tímabili ekki lægri en í sendibréfunum. Leið-
réttingar í verkefnum nemenda í Lærða skólanum í Reykjavík benda
til þess að síðustu tvo áratugi aldarinnar sjáist fyrst merki um að farið
sé að líta á S3 sem málvillu.
Frekari rannsókna er þörf til þess að kanna dreifinguna nánar í
þeim textategundum sem hér hafa verið til umræðu, bæði hvað varð-
ar félagsmálfræðileg og „málfræðileg" skilyrði, ekki síður merkingar-
fræðileg og pragmatísk en setningafræðileg. Einnig er rnargt á huldu
um stöðu S3 í eldra máli, t.d. í forníslensku, sem þyrfti að kanna nánar.
Tilvísanir
Anthony, Laurence. 2012. AntConc (útg. 3.2.2). Tokyo: Waseda University.
[http://www.antlab.sci.waseda.ac.jp]
Ásgrímur Angantýsson. 2001. Skandinavísk orðaröð í íslenskum aukasetn-
ingum. Islenskt mál og almenn málfræði 23:95-122.
Ásgrímur Angantýsson. 2011. The Syntax of Embedded Clauses in Icelandic and
Related Languages. Reykjavík: Hugvísindastofnun.
Baldvin Einarsson. 1830. [Formáli]. Armann á Alpingi eda almennur Fundur
Islendínga: Arsrit fyrir búlwlda og bændafólk á Islandi 2:iii—viii.