Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 76

Náttúrufræðingurinn
76
þó að leitað hafi verið á helstu
sandsíla svæðum umhverfis eyjarnar
og allt austur að Vík. Raunar hafa
yfirleitt fengist svo fá sandsíli þar
að aldurshlutföll í sýnunum segja
litla sögu. Á sama tíma veiddist
meira af síli á öðrum svæðum. Svo
virðist sem stofn sandsílis í nágrenni
við Vestmannaeyjar hafi orðið fyrir
áfalli sem hefur nánast þurrkað
hann út. Ástand á stofni sandsílis
við Vestmannaeyjar var því augljós-
lega lakara en á öðrum stöðum þar
sem þó fundust eldri síli við upphaf
rannsóknanna. Alls staðar vantaði
þó 2005 árganginn sem hefði átt að
finnast í athugunum sumarið 2006.
Afrakstur rannsókna sumarið 2007
var svipaður og árið áður þar sem
áfram var ördeyða við Vestmanna-
eyjar og Vík. Rannsóknirnar það
sum ar staðfestu að árgangar sand-
síl is frá 2005 og 2006 voru alls staðar
afar litlir.
Í ágúst 2007 bárust fréttir af
umtalsverðu magni sandsílis víða
á grunnslóð við landið sunnan- og
vestanvert. Svo virðist sem sandsíla-
seiði hafi borist inn á svæðin eftir að
rannsóknaleiðangri sumarsins lauk.
Athuganir á sandsílum sem aflað
var í grennd við Vestmannaeyjar og
einnig í Faxaflóa haustið 2007 sýndu
að þetta voru seiði sem höfðu klak-
ist þá um vorið. Þetta er athyglisvert
í ljósi þess að í rannsóknaleiðangri
2007 fengust ekki sérstaklega mörg
seiði nema í Breiðafirði. Einnig virt-
ust lundar í Vestmannaeyjum ekki
finna þessi seiði fyrr en í byrjun ágúst
því þá vakti athygli að pysjur hættu
að drepast í varpholunum. Síðan
hefur árgangurinn frá 2007 verið
ríkjandi í stofni sandsílis víðast hvar.
Þessar rannsóknir á sandsíli sýna að
nýliðun í stofninn, metin sem fjöldi
eins árs fiska, hefur mis farist öll
árin frá 2005 ef undanskilinn er 2007
árgangurinn. Bæði árin 2009 og 2010
fannst talsvert af seiðum á öðrum
svæðum en við Suðurströnd ina, en
þau skiluðu sér ekki í stofn inn sem
eins árs gamlir fiskar. Hlut fallslega
mikið fannst af seiðum sumarið
2012 á öllum rannsókna svæðum
en það hlutfall magnast upp vegna
þess hve litlir aðrir ár gang ar eru.
Þá er einnig rétt að vekja athygli
á því að fáir ýsumagar innihéldu
sandsíli haustið 2012 sem getur bent
til lélegrar nýliðunar sandsílis enn
eitt árið.
Tímasetning sandsílaleiðangra
hentar ekki sérlega vel til athugana
á seiðum frá vorinu. Ástæðan er sú
að sandsílaseiðin sem klekjast út
um vorið eru uppi í sjó fyrri hluta
sumars. Um mitt sumar byrja seiði
að grafa sig í sandinn og verða
þá fyrst veiðanleg í plóginn. Þó er
líklegt að mikið magn sandsílaseiða
kæmi í ljós á þeim svæðum sem
athuguð eru, ef seiðin væru til
staðar. Stöðugt er leitað að sandsíli
með fiskileitartækjum á rannsókna-
bátnum og einnig er áhersla lögð á
að fylgjast með atferli sjófugla og
hvala sem geta gefið vísbendingar
um hvar sandsíli er að finna. Í rann-
sókn um undanfarin ár var fjöldi
seiða mestur árin 2007, 2009 og 2010,
en einungis 2007 árgangurinn skil-
aði góðri nýliðun. Þá má benda á
að þau sandsílaseiði sem fengust
sumarið 2007 voru óvenjulega stór.
Að teknu tilliti til þess virðist sem
leiðangur í júlí geti þrátt fyrir allt
veitt vísbendingar um styrk árgangs
þess árs. Fjöldi sandsíla í ýsumögum
virðist einnig vera í samræmi við
aðrar athuganir á styrk árganga.
Mjög fá sandsíli fundust í ýsu-
mög um haustin 2003 til 2010, með
þeirri undantekingu að haustið 2007
fundust sandsíli í fjórðungi þeirra.
Það bendir einnig til þess að tals-
verður hluti sandsíla sem ýsa étur
á haustin séu seiði frá vorinu sem
hugsanlega mætti nýta sem vísbend-
ingu um styrk árgangsins.
Ástæður þessara hrakfara hjá
sandsíli liggja ekki fyrir. Þó má
nefna að á þeim svæðum sem rann-
sóknir hafa verið stundaðar hefur
orðið markverð aukning í stofnum
síldar Clupea harengus og ýsu, en
stofnar beggja tegunda uxu mjög
hratt upp úr aldamótum og voru í
hámarki árin 2008 og 2006.35 Sama
má segja um stofn skötusels Lophius
piscatorius sem óx mikið á árunum
frá 2002 til 2005.36 Aukning í þessum
þremur tegundum, sem éta egg,
seiði og fullorðin sandsíli, gæti hafa
aukið afrán á sandsíli á rannsókna-
svæðunum. Ef þetta er eina skýr-
ingin á lélegu ástandi sandsílis þá
þyrfti afránið að hafa verið mest
við Vestmannaeyjar og einnig þyrfti
afrán á sandsílaseiði að hafa verið
minna 2007 en næstu árin bæði
fyrir og eftir það. Það virðist ekki
mjög líklegt þótt nákvæmar upplýs-
ingar vanti. Makríl Scomber scombrus
hefur einnig fjölgað mikið undan-
farin sumur í íslenskri landhelgi.35
Makríll er þekktur afræningi á
sandsíli í Norðursjó37 en hér við
land er fæðan aðallega smávaxin
krabbadýr.38 Það er því augljóst að
makríll getur haft neikvæð áhrif á
sandsíli með samkeppni við það um
fæðu og með afráni.
Ólíklegt virðist að notkun á
dragnót á sandsílasvæðum kunni
að hafa orsakað þau vandræði sem
stofn sandsílis er í. Til að svo megi
vera þyrfti sókn með dragnót að
sveiflast í takti við breytingar á
stofn stærð eða nýliðun hjá sandsíli.
Handbærar upplýsingar virðast
afsanna þessa kenningu þar sem
sókn með dragnót hefur verið til-
tölulega stöðug frá síðustu alda-
mótum.39 Einnig hafa ekki fundist
neikvæð áhrif af dragnót á lífríki
hafsbotnsins hér við land.40 Þá má
benda á að hrunið í stofni sandsílis
við Vestmannaeyjar varð bæði á
svæðum þar sem dragnótaveiðar
eru leyfðar og bannaðar. Því verður
að telja ólíklegt að skýring á breyt-
ing um í stofni sandsílis tengist
drag nótaveiðum.
Auk afráns og samkeppni um
fæðu geta verið aðrar ástæður fyrir
bresti í nýliðun sandsílis, svo sem
breytingar í umhverfinu. Frá því
hrygningu sandsílis lýkur um ára-
mót og þar til hrogn klekjast út
vorið eftir getur margt gerst. Hraði
eggþroska ræðst fyrst og fremst af
sjávarhita, seltu og birtu en sömu
þættir ráða einnig tímasetningu
klaks.41 Sú tímasetningin getur
verið afdrifarík því seiðin þurfa
fljótlega eftir klak að finna hentuga
fæðu. Hafi hækkun sjávarhita við
landið flýtt klaki sandsílis án þess að
hafa samsvar andi áhrif á fæðuhópa
seiðanna gætu þau hafa drepist úr