Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 19

91
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Leirblóm Bolocera tuediae
Sæfíflar eru hópur botnlægra
sjávardýra sem tilheyra fylkingu
holdýra (Cnidaria). Aðrir hópar
í þeirri fylkingu eru kóraldýr,
hveljur, marglyttur og sæfjaðrir.5
Sæfíflar eru oft mjög litskrúðugir
og tilkomumiklir á að líta í sjó. Þá
skortir innri stoðgrind og kallast
líkamsform þeirra holsepar. Holsepi
Samlífi sæfífils og rækju
Neðansjávarljósmyndir gefa okkur innsýn í heim sem okkur er annars
hulinn; ljósmyndir eru notaðar í auknum mæli til að rannsaka lífríki hafsins
og alltaf er eitthvað nýtt og áhugavert að koma í ljós. Árið 2004 byrjaði
Hafrannsóknastofnun að nota myndavélar í rannsóknum á búsvæðum
á hafsbotni umhverfis landið (sjá nánar í ramma á næstu opnu). Síðan
hafa búsvæði verið könnuð í sex leiðöngrum1,2 og áætlað er að ný svæði
verði könnuð reglulega á næstu árum. Myndavélar hafa einnig gagnast
í öðrum rannsóknum stofnunarinnar, svo sem í veiðarfærarannsóknum
og rannsóknum á útbreiðslu og magni ígulkera og hörpudisks. Sumarið
2016 voru humarholur taldar í fyrsta sinn af myndbandi til að meta
stofnstærð humars.3 Auk ánægjunnar af því að horfa á fallegar lífverur í
náttúrulegu umhverfi veita ljósmyndirnar mikilvægar grunnupplýsingar
um tegundasamsetningu og samspil tegundanna. Í þessari grein er fjallað
um tvær ólíkar tegundir sem tengjast á sérkennilegan hátt. Tegundirnar eru
annars vegar leirblóm (Bolocera tuediae), sem er nokkuð algengur sæfífill
í sjónum umhverfis Ísland, og hins vegar pólrækja (Lebbeus polaris), sem
er kaldsjávarrækja og finnst meðal annars fyrir norðan land og vestan.
Afar lítið er vitað um þessar tegundir hér við land en erlendar rannsóknir
hafa sýnt að þessar ólíku tegundir lifa sérstöku samlífi þar sem pólrækja
virðist njóta verndar leirblómsins.4 Þekkt er samlífi krabbadýra og stærri
hryggleysingja, svo sem sæfífla. Ávinningur krabbadýranna felst oftar en
ekki í því að þau að njóta skjóls fyrir afráni.
Kveikjan að þessari grein voru neðansjávarmyndir úr leiðöngrum
Hafrannsóknastofnunar á ýmsum svæðum við Ísland þar sem leirblóm og
ýmsar rækjutegundir sáust ítrekað saman. Í greininni verður rætt almennt
um samlífi sæfífla og rækjutegunda og velt fyrir sér hver sé ávinningur
þess fyrir lífverurnar.
Ingibjörg G. Jónsdóttir og Steinunn H. Ólafsdóttir
hefur sogfót, sívalan búk og
kringum munnopið efst á dýrinu eru
armar sem það notar við fæðuöflun.
Armarnir geta verið allmargir
og er fjöldinn mismunandi eftir
tegundum.5 Sæfíflar finnast helst á
hörðum botni eða á hörðu undirlagi
þar sem þeir soga sig fasta. Sumar
tegundir sæfífla, svo sem Hormathia
digitata og Allantactis parasitica,
festa sig ofan á aðrar botnlífverur,
svo sem kuðunga og krabba, og
ferðast um á bakinu á þeim.6 Óvíst
er hvort þetta er hýslinum til ama,
en þó er talið að samlífið geti
hjálpað honum að dyljast fyrir
afræningjum. Ef aðstæður verða
óhagstæðar geta sæfíflar losað sig
og fært sig á nýjan stað. Einn hópur
sæfífla (ættbálkurinn Ceriantharia)
grefur sig ofan í botninn og standa
einungis armarnir upp úr setinu.
Flestir sæfíflar eru rándýr og éta
flest sem þeir ná í. Líkt og mörg
önnur holdýr eru í örmum þeirra
frumur sem gefa frá sér eitur og
geta dýrin því lamað eða deytt
bráðina. Armar sæfífilsins grípa
bráðina þegar hún berst og stinga
henni í munnopið.5
Alls eru skráðar 3.855 tegundir
sæfífla í heiminum.7 Aðeins lítill hluti
þeirra finnst við Ísland. Í Zoology
of Iceland frá 1939 eru skráðar 24
tegundir,8 þar á meðal leirblómið,
en telja má víst að tegundirnar hér
við landi séu mun fleiri. Leirblóm
er ein stærsta sæfífiltegundin við
Ísland. Leirblóm getur orðið allt að
25–30 cm í þvermál, er yfirleitt bleikt
að lit, slétt og með langa arma, allt
að 200 talsins (1. mynd). Það finnst
víða í norðurhöfum, við 3–13°C, á
20–2000 m dýpi.9 Á ljósmyndum
sem safnað hefur verið hér við
land má sjá að leirblóm finnst á
margs konar botnlagi, á hörðum
botni, kóralbrotum og leirbotni.
Fáar tegundir sæfífla eru á leirbotni,
enda vilja þeir oftast setjast á hart
undirlag. Leirbotn er hins vegar
Náttúrufræðingurinn 86 (3–4), bls. 91–96, 2016