Náttúrufræðingurinn - 2016, Qupperneq 52

Náttúrufræðingurinn
124
are easy to pass through. A lot of the cover-
age on the internet and other public media
is based on ignorance and in many ways
irresponsible.
The main subject of the article is the
authors’ investigation of the extensive
damage done to the large caves in
Hallmundarhraun, the Surtshellir-Stefáns-
hellir system and Víðgelmir, also
Borgarhellir in the Gullborg lava field. 84
breakage spots were counted in
Borgarhellir and 1093 in Víðgelmir. Every
single one of the most beautiful and pecu-
liar stalagmites in both caves has been
broken and removed. Almost every free-
standing stone in Borgarhellir and more
than two thirds of the dripstones in
Víðgelmir are gone. As to the Surtshellir-
Stefánshellir system, even though the au-
thors knew Stefánshellir and recognised
the cave had been cleaned out, the extent
of damage came as a surprise. Especially
striking was the incredible amount of sta-
lagtites or lava straws broken form the
roof/ceiling of the cave.
It is the the authors’ conclusion that
Víðgelmir was decorated with greater
amount of delicate lava formations than
any other known large lava cave on earth,
and the Stefánshellir part of the Surtshellir-
Stefánshellir system came second.
Considering the amount of delicate forma-
tions Stefánshellir boasted of in its prime,
the complicated labyrinthine structure of
the cave, it was probably the most aes-
thetic lava cave ever found, when Stefán
Ólafsson farmer at Kalmanstunga discov-
ered it 16 years of age in 1917.
In post scriptum the authors relate the
state of lava caves preservation, attitude
towards preservation and public and pri-
vate measures on the four main shield vol-
cano islands on earth, Gala pagos, Hawaii,
Iceland and Jeju, and in Australia and on the
Azores.
Þakk ir
Stefán Árnason, Valgerður Einarsdóttir, Hjalti J. Guðmundsson, Guðni
Gunnarsson, Bill Halliday, Magnea Jóhannsdóttir, Björn Jónsson, Jón Ásgeir
Kalmansson, Ólafur Jes Kristófersson, Andy Lillington, Greg Middleton,
Martin and Kirsty Mills, Björn Ólafsson, Biggi Ómars, Stefán Ólafsson, Jan
Paul van der Pas, Jay R. Reich, Einar K. Stefánsson, Hjörleifur Stefánsson,
Sölvi Sveinsson, Kristján Sæmundsson, Chris Wood, Guðmundur B.
Þorsteinsson og allir hinir lífs sem liðnir sem lagt hafa hönd á plóg við
rannsóknir, verndun og varðveislu hraunhellaarfleifðar Íslands.
Heim ild ir
1. Árni B. Stefánsson & Gunnhildur Stefánsdóttir 2016. Surtshellir in Hall-
mundarhraun. Historical overview, exploration, memories, damage, an
attempt to reconstruct its glorious past. International Symposium on
Vulcanospeleology 2016. http://www.cavepics.com/IVS17/STEFANS-
SON.pdf (skoðað 5. desember 2016).
2. Bergbúa þáttur 1991. Bls. 441–450 í: Íslensk fornrit XIII (útg. Þórhallur
Vilmundarson og Bjarni Vilhjálmsson). Hið íslenska fornritafélag,
Reykjavík.
3. Árni Hjartarson 2014. Hallmundarkviða, eldforn lýsing á eldgosi.
Náttúrufræðingurinn 84 (1–2). 27–37.
4. Sveinn Jakobsson 2013. Vesturgosbelti. Bls. 359–365 í: Náttúruvá á
Íslandi. Eldgos og jarðskjálftar (aðalritstj. Júlíus Sólnes). Viðlagatrygging
Íslands og Háskólaútgáfan, Reykjavík.
5. Kristján Sæmundsson 1966. Zwei neue C-14-Datierungen isländischer
Vulkanausbrüche. Eiszeitalter und Gegenwart 17. 85–86.
6. Halldór Laxness 1969. Aldur Hellismanna. Tímarit Máls og menningar
30 (3–4). 365–369.
7. Haukur Jóhannesson 1989. Aldur Hallmundarhrauns í Borgarfirði.
Fjölrit Náttúrufræðistofnunar 9. 12 bls.
8. Hellismanna saga 1968. Bls. 411–413 í: Borgfirðinga sögur. Íslendinga
sögur 2. (útg. Guðni Jónsson). Íslendingasagnaútgáfan, Reykjavík
(frumútg. 1946). 399–466.
9. Sturlunga saga 1988. I–II. Skýringar og fræði. Ritstj. Örnólfur Thorsson.
Svart á hvítu, Reykjavík. (Um Órækju í Surtshelli bls. 381.
10. Bjarni Jónsson 1949. Íslenskir Hafnarstúdentar. BS, Akureyri. 420 bls.
11. Þorkell Arngrímsson (Thorkillus Arngrim) 1675/1757. Observation
XCIV. De l’algue Saccharifere, de l’oscabiorn & d’une Caverne d’Islande.
Úr bréfi Þ.A. til Ole Borch 31. júlí 1675. Collection Académique ... concer-
nant l’histoire naturelle et la botanique, la physique expérimentale et la
chymie, la médecine et l’anatomie. Tome IVe de la Partie Étrangere, Et le
Ier de l’Histoire naturelle séparée. Dijon 1757, bls 315–316. (Birtist
upphaflega í Thomæ Bartolini Acta medica & philosophica Hafniensia,
1675 eða 1676.)
12. Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson 1772/1981. Ferðabók Eggerts
Ólafssonar og Bjarna Pálssonar um ferðir þeirra árin 1752–1757. I–II. Þýð.
Steindór Steindórsson. 4. útg. (fyrri útg. þýð. St.St. 1974, frumútg. Sórey
1772). Bókaútgáfan Örn og Örlygur, Reykjavík. 661. (Tilv. 137–176;
uppdráttur hellisins 14.)
13. Henderson, E. 1818. Ferðabók. Frásagnir um ferðalög um þvert og endi-
langt Ísland árin 1814 og 1815 með vetursetu í Reykjavík. Snæbjörn Jónsson
þýddi. Snæbjörn Jónsson, Reykjavík 1957. 456 bls. (Tilv. 353–354. – Frumútg.
Edinborg 1818: Iceland or the Journal of a recidence of that island ...)
14. Gaimard, G. 1837, Voyage en Islande et au Groënland ... 1835 et 1836. A.
Bertrand, París. (Ísl. útg. mynda: Voyage ..., Asór 1967; Menningarsjóður
1982; Íslandsmyndir Mayers 1836. Örn og Örlygur 1986.)
15. Preyer, W. og Zirkel, F. 1862. Reise nach Island im Sommer 1860. Mit
wissenschaftlichen Anhängen. Brockhaus, Leipzig. 499 bls. (Tilv. 95–107.)
16. Zugmeyer, E. 1903. Eine Reise durch Island im Jahre 1902. Verlag von
Aldolph W. Künast, Wien. 192 bls. (Tilv. 178–185; uppdráttur Surtshellis
aftan megintexta.)
17. Matthías Þórðarson 1910. Tveir hellar í Hallmundarhrauni. Skírnir 1910.
330–351. (Tilv. 348–349)
18. Matthías Þórðarson 1920. Stefánshellir. Nýfundinn stórhellir í Hall-
mundar hrauni, rétt hjá Surtshelli. Eimreiðin. 289–291. (Tilv. 290, 291.)
19. Mills, M.T. & Wood, C. 1972. A preliminary investigation of Vidgelmir
lava cave, Mid-West Iceland: A case for cave conservation. Bls. 3–17 í:
Shepton Mallet Caving Club Journal Series five, number 4, haust 1972.
20. Reich, J.R. jr. 1974. Surtshellir. An expedition to the most famous Icelan-
dic cave. Iceland Review 3–4. 56–63.
21. Larson, C.V. 1993. An illustrated glossary of lava tube features. Western
Speleological Survey Bulletin No 87. 80. Mynd bls. 42.
22. Auglýsing frá Náttúruverndarráði 10. ágúst 1958, skv. heimild í 1. gr.
laga nr. 48/1956 um náttúruvernd. Lögbirtingablað nr. 71, 51. árg.
23. Auglýsing nr. 120/1974 frá Náttúruverndarráði 3. apríl 1974 um
friðlýsingu dropsteina. Á vefsetri Umhverfisstofnunar. https://www.
u s t . i s / l i b r a r y / S k r a r / E i n s t a k l i n g a r / F r i d l y s t - s v a e d i /
Auglysingar/r_120_1974_auglysing_dropasteinar.pdf (skoðað 5. des-
ember 2016).
24. Björn Hróarsson 2006. Íslenskir hellar. Vaka-Helgafell, Reykjavík. 671 bls.
(Tilv. 660–664.)
25. Cetay, M. 2011. Volcanospéléologie en Islande, perspectives scientifiques
et émergence du géotourisme. Lave 148. 18–31.
26. Lovísa Ásbjörnsdóttir, Sigmundur Einarsson og Kristján Jónasson 2012.
Iceland. Bls. 170–179 í: Geoheritage in Europe and its conservation (rit-
stj. Wimbledon, W.A.P. og Smith-Meyer, S.). ProGEO, Ósló.
27. Sigurður Þórarinsson 1950. Náttúruvernd. Náttúrufræðingurinn 30. 1–12.
28. Lög um náttúruvernd, nr. 48/1956.
29. Árni B. Stefánsson & Gunnhildur Stefánsdóttir 2008. About the preserva-
tion and conservation of sensitive formations in Icelandic lava caves. Bls.
53–64 í: Proceedings of the 13th International Symposium on Vulcano-
speleology, 1–5 sept. 2008, Jeju-eyju, Suður-Kóreu. The Commission on
Volcanic Caves. 113 bls. (Tilv. 53–64.)
30. Árni B Stefánsson 2008. Íslenskir hraunhellar, verndun, varðveisla,
sýning. Fræðsluerindi á vegum Hins íslenska náttúrufræðifélags í Öskju
24. nóvember 2008. Í vörslu höfundar.
31. Sigurður Þórarinsson 1957. Hellar í Gullborgarhrauni. Lesbók
Morgunblaðsins 6. október. 501–504.
32. Sigurður Sveinn Jónsson og Björn Hróarsson 1991. Opnun Víðgelmis.
Surtur, ársrit Hellarannsóknafélags Íslands. Bls. 39–42.
33. Árni B. Stefánsson 1995. Varðveisla Hraunhella. Surtur, ársrit Hella rann-
sóknafélags Íslands. Bls. 27–36.
34. Magnús Bjarnfreðsson 1963. Vegamannahellirinn. Tíminn 7. júlí. 8, 15.
35. Þorleifur Kristófersson 1963. Spjöll hafa verið framin í hinum nýfundna
helli á Snæfellsnesi, Vegamannahelli. Bréf til ritara Náttúruverndarráðs
dags. 31. ágúst 1963. Í gögnum Náttúruverndarráðs (1983).
36. Árni B. Stefánsson 2007. Samantekt um fund og örlög hellis. Skýrsla send
Hafnarfjarðarbæ, Reykjanesfólkvangi og Umhverfisstofnun 4. september.
Í vörslu höfundar og viðkomandi stofnana.
37. Birgir Olgeirsson 2014. Sagðir hafa dansað naktir í kringum eld í
hellinum Leiðarenda. Vefsetur DV. 25. janúar. http://www.dv.is/
frettir/2014/1/25/sagdir-hafa-dansad-naktir-i-kringum-eld-i-hellinum-
leidarenda/ (skoðað 2. febrúar 2016).