Náttúrufræðingurinn - 2016, Page 73

145
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
breiðir og samsíða stallar sem liggja
hornrétt á hallastefnuna, ekki ósvipað
tröppum, með nokkurn veginn
jöfnum bilum, og ganga næstum upp
að klettaveggjunum fyrir ofan, að
undanskildu mjóu belti næst þeim.
Úr fjarlægð virðast þessar brekkur
vera alsettar fjölda af samsíða stígum.
Slíkar fellingar hef ég aðeins séð í
lágum og snarbröttum hlíðum sem eru
þaktar gróðri alveg upp að klettum og
er lítið eða ekki raskað af grjóthruni.
Dæmigerða fellingahlíð (d. Rynkeli) sá
ég við bæinn Foss á Síðu. Jarðvegur í
þessum brekkum er svarðkenndur
(d. Mosebund) og tiltölulega þunnur,
nema við brekkufótinn. Hvernig
þessar fellingar hafa myndast er ég
ekki fær um að útskýra þar sem
ég hef hvergi séð neitt sem túlka
má sem byrjunarstig. Í svo bröttum
brekkum gæti maður e.t.v. búist við
að eigin þyngd jarðvegsins, kannski
í tengslum við snjóþyngd, hefði
orsakað þessar fellingar á frumstigi
gróðurþekjunnar, en líklega verður
að taka aðra þætti með í reikninginn.
Gróðurþekja stallanna er ekki sú
sama alls staðar, þar sem þrepið er
vaxið þursaskeggi, axhæru, vallhæru
og grastegundum að framan, en
að ofan er gras-blómlendi, þar sem
hálíngresi, hrútaber, stúfa, blágresi,
mjaðjurt, brennisóley, gulmaðra o.fl.
eru ríkjandi.3
Þar sem ég hef skoðað stalla-
brekkur er ekki svona áberandi
munur á gróðri á fleti stallanna
og hliðum, og algengast tel ég að
grasgróður sé ásamt talsverðum
mosaþófa ríkjandi á hvorutveggja,
þó út af því geti brugðið. Getur það
m.a. stafað af minni beit nú á tímum.
Jarðsil í Pétursey í
Mýrdal Skýring
Sigurðar Þórarins-
sonar 1981
Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur
var allra manna gleggstur á
ýmis fyrirbæri í landslagi og lét
ekki sitt eftir liggja að kynna
þau fyrir almenningi. Árið 1981
birtist grein hans „Sitthvað úr
Suðurlandsferðum“ í tímaritinu
Jökli, þar sem hann segir frá land-
myndunum sem hann var vanur
að skoða með jarðfræðinemum í
fræðsluferðum um Suðurland.
Eitt þeirra er það sem hann kallar
„Jarðsil sunnan í Eynni há,“ þ.e.
Pétursey í Mýrdal, sem raunar
er ekki eyja heldur móbergsfell
(284 m y.s.) er stendur stakt á
sléttunni suðaustur af Sólheimum.
Þjóðbrautin liggur norðan við fellið
og sést stallabrekkan því ekki þaðan,
en akvegur er suður fyrir fellið,
að bænum Eyjarhólum, og þaðan
blasir stallabrekkan við.
Sigurður útskýrir fyrst það
fyrirbæri sem í jarðfræði nefnist
„solifluction“ og hann kallar jarðsil.
Það tengist frosti í jarðvegi, en
einkum þó tíðum skiptum frosts
og þíðu.
Hér er um að ræða hægt sig eða
sil jarðvegs undan halla, svo
hægt að ekki nemur nema 10–20
1. mynd. Stallabrekka (paldrar) við Foss á Síðu. Ljósm. Snorri Baldursson, ágúst 2016.