Morgunblaðið - 29.10.2016, Blaðsíða 70

BÆKUR
25. 6.
Við flugum með austurþýska flug-
félaginu Interflug frá Kaupmanna-
höfn til Kúbu. Flugvélin var af rúss-
neskri gerð og ekkert yfir henni að
kvarta nema að rétt fyrir flugtak lið-
aðist einhverskonar sóttvarnarefni
um loftið og minnti mann óþægilega
á eiturgas. Þegar við komum til
Austur-Berlínar kom í ljós að miðinn
minn frá Austur-Berlín til Kúbu var
týndur, var af einhverjum ástæðum
ekki með hinum miðunum sem voru í
fórum Ingu fararstjóra. Nokkurt þóf
varð á flugvellinum en allt gekk upp
að lokum. Sem betur fer var gerður
mjög stuttur stans á flugvellinum,
enda ekkert þar að sjá nema gráa
veggi og fólk í sama stíl, grátt og
guggið. Eftir sex tíma flug og vonda
austurþýska spægipylsu lentum við
á Gander-flugvelli á Nýfundnalandi.
Þar steig ég í fyrsta sinn á ameríska
jörð, þ.e.a.s. amerískt malbik. Á
Gander er kanadísk herstöð og ekki
mikið að sjá. Ég keypti smávindla til
öryggis. Svo var flogið úti fyrir
strönd allrar Norður-Ameríku, yfir
Bahamaeyjar og lent á Kúbu eftir
sex tíma flug. Ekki mátti vélin fara
inn í lofthelgi Bandaríkjanna. Skrif-
finnskan á flugvellinum minnti mig
af einhverjum ástæðum á Útlend-
inginn eftir Albert Camus sem ég
var nýbúinn að lesa. Flugvöllurinn
er kenndur við José Martí, þjóð-
arhetju Kúbumanna. Af engum eru
jafnmargar styttur og myndir. Ekk-
ert hús er svo aumt að þar megi ekki
finna mynd af José Martí, hinsvegar
sá ég aldrei styttu af Fidel, en
myndir af honum og Che Guevara
hanga víða uppi. Blaða- og sjón-
varpsfólk tók á móti okkur á flug-
vellinum, en sjónvarpsliðið átti eftir
að fylgja okkur víða um. Það var að
vinna að gerð
stuttrar heimild-
armyndar um
Brigada Nordica,
en undir þeirra
merkjum vorum
við komin til
Kúbu. Hitinn var
lamandi. Enn var
bjart af degi og
við siluðumst
gegnum tollinn
og passaskoðun
og þegar við vor-
um loks komin út
úr flugstöðinni
var farið að
dimma. Kvöld-
sólin skein undir
skýin og litaði
þau purpurarauð.
Allt var ævintýri
líkast. Við stigum upp í gamla rút-
uræfla frá því fyrir byltingu og ók-
um út í svart myrkrið. Meðfram veg-
inum voru lágreist hús, ýmist hlaðin
úr múrsteini eða hálfgerðir timb-
urkofar sem við Íslendingar hefðum
ekki gefið mikið fyrir. En það þarf
ekki merkileg hús á Kúbu; veð-
urguðirnir hugsa vel um sína þarna
suðurfrá. Flest húsin voru opin upp á
gátt, gluggar og dyr og bláleitur
bjarmi sjónvarpsins lýsti upp hvert
hús. Fullt tungl hátt á lofti. Það var
komið svartamyrkur þegar við kom-
um til vinnubúðanna eftir meira en
tuttugu tíma vöku. Okkur var vísað
til rekkju í löngum timburskálum.
Við sváfum fjörutíu og átta saman í
skálanum sem ég svaf í, Íslendingar,
Norðmenn og Danir. Stelpurnar
voru í sérskálum. Ég fékk neðri koj-
una en Agnar, sá elsti í hópnum, efri
kojuna. Agnar er á sjötugsaldri,
rennismiður að starfi, rólynd-
ismaður. Dauðþreyttur breiddi ég
móskítónetið yfir mig og sofnaði við
suðið í skordýrunum og drykkjuraus
Dananna á pallinum fyrir utan.
26. 6.
Ég vaknaði klukkan sjö. Svaf held-
ur illa, þó er hitinn alveg bærilegur á
nóttunni. Að loknum morgunverði,
sem oftast var þurr hveitibrauðs-
samloka með pylsuáleggi og osti, te
eða mjólkurkaffi og einhver ávaxta-
drykkur, vorum við boðin velkomin
og sýndur staðurinn. Með starfsfólki
dvelja í búðunum um 250 manns. Um
hádegisbil fórum við til Havana og
höfðum þar frjálsan tíma. Það er
tæplega klukkutíma keyrsla frá búð-
unum til Havana. Hópurinn tvístr-
aðist fljótlega og við Óli héldum inn í
gömlu Havana. Spænsk húsagerð-
arlist ræður þar ríkjum, langar sval-
ir oftast meðfram öllum hliðum og
skuggsælir húsagarðar þar sem fólk
situr og dottar yfir miðjan daginn
þegar sólin er hvað heitust. Mörg
húsanna eru illa farin og skamm-
arlega lítið haldið við. En það vantar
víst fjármagn. Flest húsin virðast
vera frá seinni hluta nítjándu aldar
og fyrri hluta þeirrar tuttugustu.
Mannlífið á götunum er mjög litríkt,
börn og ungling-
ar leika sér með
glerkúlur í öllum
hliðargötum, og
hvítir, svartir og
gulir spásséra
um strætin, fá
sér ís og standa í
löngum bið-
röðum fyrir
framan kvik-
myndahúsin sem
eru hér mörg.
Það er sunnu-
dagur og til að
leita skjóls fyrir
sólinni brugðum
við okkur í kaþ-
ólska messu. Í
kirkjunni var
svalt og gott að
láta líða úr sér í
hálfrökkrinu. Slangur af fólki hlýðir
á prédikun prestsins, aðallega konur
og eldra fólk. Það er einstaklega
gaman að ganga upp þessar gömlu
götur og nema þennan suðræna
hjartslátt. Slagorðin Patria o muerte
og Patria y libertad má sjá víða á
húsveggjum og skiltum. Stundum er
eins og manni sé kippt langt aftur í
tímann, allt er svo ólíkt því sem mað-
ur á að venjast. Enn má sjá banda-
rísk auglýsingaskilti frá því fyrir
byltinguna. Kúbumenn eru ekkert
að fjargviðrast yfir smámunum. San
Francisco heitir ein gatan, önnur
O’Reilley og þriðja Barcelona. Hót-
elin heita Johnny’s og Mandy’s. Á
kránum mátti stundum sjá kófd-
rukkna kalla, en annars virðist mér
Kúbumenn nota áfengi frekar í hófi.
Rennihurðir eru fyrir flestum bör-
um í gömlu Havana, hálfgerðar bíl-
skúrshurðir sem er rennt upp þegar
barinn er opnaður og þá er hægt að
standa úti á gangstéttinni og drekka
romm í kóla eða Cervezas. Þegar við
komum heim um kvöldið fréttum við
að Gilbert og Albert (venjulega kall-
aðir Gilbert og Sullivan) hefðu þefað
uppi gleðikonur, en Albert kom því
til leiðar að ekkert varð úr þeim við-
skiptum. Þegar ég kom heim í búð-
irnar eftir þennan ágæta dag þvoði
ég þvott og lét hugann líða yfir at-
burði dagsins og hugsaði heim til Ás-
laugar og stelpnanna.
27. 6.
Mánudagur. Við vorum vakin
klukkan sex með söng Söru Gonsál-
ez á hennar þekktasta lagi, La Vict-
oria, en hún átti eftir að vekja okkur
á hverjum morgni það sem eftir var
dvalarinnar á Kúbu. Textann hefur
Ingibjörg Haraldsdóttir ljóðskáld
þýtt, en síðasta erindið hljóðar svo:
Jörðin syngur, jörðin grætur/jörðin
gleðst og sigri fagnar/og uppúr
stríðsins harmagráti/rís hann okkar
fyrsti sigur. Ingibjörg er formaður
Kúbuvinafélagsins heima og sá um
allan undirbúning ferðarinnar.
Klukkan átta vorum við komin út á
akur og farin að höggva illgresi frá
sítrustrjám. Venjulega er unnið til
kortér í tólf, þá er síesta til klukkan
tvö og síðan unnið til fimm. Það er
helvítis púl að vinna í þessum mikla
hita, en mig grunar að það venjist
nokkuð vel. Ávextirnir á trjánum
eru flestir óþroskaðir, þó má finna
eina og eina appelsínu sem vel má
borða. Túlkarnir okkar vinna oftast
með okkur. Þau heita Rósa (fyrirlið-
inn), María og Georg. Allt eru þetta
háskólastúdentar, lítt veraldarvön
og ekki alltaf mikið á því að græða
að spyrja þau um ástandið á Kúbu.
Síðdegis fór að rigna og allir voru
keyrðir upp í búðir í snarhasti. Og
hvílík rigning. Slíkt vatnsveður hef
ég aldrei upplifað. Vatnið streymdi
eftir malbikuðum stígunum eins og
fljót. Svo stytti upp eftir klukkutíma
eða svo. Myrkrið skall á meðan við
sátum undir leiðinlegum fyrirlestri
um Havanahérað. Mest töl-
fræðilegar upplýsingar sem við
græddum lítið á. Kvöldið er besti
tími dagsins, suðrænn andvari og
tónlist úr hátölurunum. Þegar
dimmir byrja skordýrin að syngja.
Það lætur vel í eyrum. Ég sofna
fljótt draumlausum svefni.
[…]
1. 7.
Vaknaði við söng Söru Gonsález
klukkan sex eins og venjulega.
Endalausar raðir af sítrustrjám
bíða okkar en tíminn í vinnunni líð-
ur fljótt. Appelsínurnar eru enn
óþroskaðar. Þó má finna eina og
eina sem má borða og smakkast
þær vel í hitanum. Það er stöðugt
ráp á okkur í vatnsbrúsana þegar
líður á daginn og sólin er hvað hæst
á lofti. Það fer vel á með okkur Ís-
lendingunum og Norðmönnunum.
Og eftir því sem þeir búa norðar, því
betur náum við saman. En erfiðlega
gengur mér að skilja norskuna. [...]
Nú er að byrja fyrirlestur um
menningu Kúbu og fyrirlesarinn
lofar að ljúka sér af á fjörutíu og
fimm mínútum eða rétt fyrir klukk-
an tíu. Hann fær gott klapp fyrir
þessa huggun. Hann segist hafa
skrifað átta hundrað síðna doðrant
um menningu Kúbu og ætlunin er
að renna í gegnum doðrantinn á
þremur kortérum. Listamönnum er
frjálst að segja hvað sem þá lystir,
en því má náttúrlega ekki gleyma
að það er bannað að vera á móti
byltingunni. Hermenn eru til að
verja föðurlandið og svo gera lista-
menn einnig, segir hann. Það er
ekki af því að við séum hræddir við
rithöfunda sem gagnrýna þjóðfélag
okkar að við prentum ekki bækur
þeirra, heldur er pappírsskorturinn
það mikill að meira liggur á að
prenta kennslubækur og skáldrit í
anda byltingarinnar. Dálítið skond-
in skýring á ritskoðun. Sósíalreal-
ismi sem fjöðrum töfraraunsæis
hefur verið stungið í, þannig sýnist
mér kúbanska bókmenntaformúlan
vera. Hann stóð við orð sín og við
sluppum út eftir klukkutíma. Að
ýmsu leyti var þetta ágætis fyr-
irlestur. Ég er kominn með bein-
verki, brunninn á baki og allur
ómögulegur.
2. 7.
Ég vaknaði endurnærður og vann
á við tvo fram að hádegi, en lengur
vinnum við ekki á laugardögum.
Súsanna og Gilbert fá nú að gista
sjúkraskýlið. Ofnæmi fyrir mosk-
ítóbitum segir læknirinn. Fæturnir
bólgna upp og æskilegt er að sjúk-
lingurinn hreyfi sig sem minnst. Ég
hef enn sem komið er sloppið við all-
ar pestir en margir hafa fengið
slæma magakveisu. Í dag var okkur
tilkynnt að við hefðum náð 100%
vinnuafköstum og vel það. Ég skil
ekki út á hvað þessar mælingar
þeirra ganga. Ég talaði lengi við
Maríu, kornunga túlkinn okkar.
Hún leggur stund á þýðingarfræði í
háskólanum í Havana. Hún segist
halda mikið upp á vísindaskáldsög-
ur og kvikmyndir í sama dúr og tel-
ur upp ýmsar bandarískar geim-
verumyndir. Eins og Fidel hefur
hún mikið dálæti á Frankenstein. Í
kvöld verður ball. Kúbanskir tón-
listarmenn ætla að heimsækja búð-
irnar og skemmta okkur með söng
og dansi fram á rauðanótt. Sjálf
Sara Gonsález ætlar að „vekja okk-
ur“ um miðnætti. Það var dansað til
klukkan tvö undir björtum stjörnu-
himni. Hljómsveitin spilaði dillandi
rúmbu með jass- og rokkívafi.
Hörku dansmúsík. Man ekki eftir
því að ég hafi dansað svona mikið og
lengi eins og þetta kvöld. Það er
gott að gleyma sér í dansinum og
ranka ekki við sér fyrr en ballið er
búið. Það var töluvert um samdra-
gelsi og ekki laust við að það braki
óvenjumikið í kojunum í nótt.
Íslenskir verkamenn á Kúbu
Í júní 1983 hélt Óskar Árni Óskarsson í vinnuferð til
Kúbu með þrettán Íslendingum. Ferðin var á vegum
Vináttufélags Íslands og farin til að vinna verka-
mannavinnu og kynnast landi og þjóð. Óskar hélt dag-
bók í þessari ferð sinni. Hér eru færslur þriggja daga.
Ljósmynd/Óskar Árni Óskarsson
Júní 1968: Óskar Árni Óskarsson til hægri. Með honum er Ólafur Ragn-
arsson og á milli þeirra kúbverskur félagi þeirra í verkamannavinnunni.