Morgunblaðið - 29.10.2016, Qupperneq 72

72
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 2016
BÆKUR
Það er puð að vera strákur
Er ég á einhvern hátt hafinn yfir
hégóma og heimsku?
Haldbær rök gætu legið móti því.
Gildi mannsins miðast við fram-
færslugetu,
kvennafar og fyllirí.
Það er puð að vera strákur
og þurfa að pæla í því.
Er ég á einhvern hátt yfirgefinn
undirmálsfiskur?
Haldbær rök gætu legið fyrir því.
Gildi mannsins glatast
í gengistryggðum vonum,
göfugmennskan dafnar
drambinu í.
Það er puð að vera strákur
og þurfa að kyngja öllu því.
Ég ætla að ræna pakka af Raleigh
og reykja hann undir bryggju.
Sýna fyrirhyggju, fá mér drátt
á minn eigin hátt,
hugsa fremur smátt.
Ég þarf að sýnast voða salí,
þróttmeiri og stærri,
kvelja hina smærri.
Leika grátt, sýna meiri mátt,
gefa glóðarauga blátt.
Það er puð að vera strákur
og þurfa að stefna svona hátt.
Nýi bærinn
Ég stóð uppi á brúarþilfari þegar
strandferðaskipið sigldi inn höfnina í
nýja bænum. Við blöstu hundrað
þúsund ljósastaurar, kannski millj-
ón, og vitar blikkuðu á hafnargörð-
unum. Bjargið á stjórnborðshlið var
ógnvekjandi í myrkrinu. Heima í
þorpinu var bara einn ljósastaur
sem blikkaði í vondu veðri.
Skipið lagðist að bryggju hér í
þessum nýja og stóra bæ og að-
komufjölskyldan gekk niður land-
ganginn. Ég hafði þá ekki þurft að
hafa neinar áhyggjur, Hilli og pabbi
hans biðu á bryggjunni og tóku á
móti okkur. Þá fyrst meðtók ég að
fullu það sem pabbi hafði sagt og
áttaði mig á því að Hilli átti einmitt
heima í þessum bæ og ég þyrfti ekki
að sakna hans meira. Hræðslan við
breytingar varð eftir um borð í skip-
inu og á bryggjunni stóð ég kitlandi
kátur. Hilli, elsku Hilli!
Ég átti heima í efri hluta miðbæj-
arins þannig að bryggjuna fékk ég
ekki séð úr stofuglugganum líkt og í
gamla þorpinu. Úr stofuglugganum
sá ég bara steinhús og svo annað
steinhús og úr eldhúsglugganum sá
ég bara steinhús og fleiri steinhús.
Miðbærinn er elstur. Elstur neðst
og næst bryggjunum og verður svo
unglegri eftir því sem ofar dregur,
en í heild sinni er hann miklu eldri
en til dæmis vestur- og austurbær-
inn sem eru að miklu leyti enn í
byggingu. Húsin í gamla miðbænum
eru svolítið lík húsunum heima og
sumir íbúarnir hafa meira að segja
hænur. En þegar ofar dregur eru
húsin hærri, meiri um sig og flest
byggð úr steinsteypu.
Hilli átti heima í austurbænum og
því leitaði ég mikið þangað og
kynntist vinum hans og mjög fljót-
lega vorum við komnir í gengi
bryggjustráka sem stálu og reyktu í
laumi. Vetrarvertíðin var að ganga í
garð og þá fjölgaði heldur betur í
bænum, sem ég var farinn að þekkja
betur og betur. Strandferðaskipið
kom með fullt af fólki á vertíð og að-
komubátar fylltu allar bryggjur.
Sósíalisti og íhaldið
– Af hverju eru húsin hér stærri
en húsin heima? spurði ég en fékk
engin svör.
Það var eins og spurningar mínar
væru ekki þess virði að þeim væri
svarað en sjálfum fannst mér þær
fullsvaraverðar. Ég sat uppi með
bunka af vel útfærðum spurningum
en fékk engin svör og þurfti því að
hafa fyrir því að álykta um málin.
Ég rifjaði upp í huganum allt það
sem mælti með því að flytjast til
þessa bæjar og þau rök sem mæltu
því í mót, sem voru að vísu sárafá en
ég vó samt einnig í huga mér. Meysi
frændi í gamla þorpinu sagði að
þessi bær væri helvítis íhaldsbæli og
það er kannski þess vegna að húsin
eru stærri og öll úr steinsteypu.
– Hvað er íhald? spurði ég en ekk-
ert svar fékkst við því.
En eitt vissi ég þó; dagblaðið
Þjóðviljinn var andstæða íhaldsins
og íhaldið átti ekki heima í Þjóðvilj-
anum en átti líklega einhvers konar
athvarf í Morgunblaðinu því þegar
ég skrapp niður í blaðabragga fyrir
mömmu að kaupa Moggann tuðaði
pabbi eitthvað um að skömm væri að
senda blessaðan drenginn eftir þess-
um íhaldspésa. En mamma benti
honum stundum á að Mogginn væri
svo miklu þykkari en Viljinn. Þá
tautaði hann eitthvað um að sann-
leikurinn þyrfti svo miklu minna
pláss en lygin og það væru sko ekki
ný sannindi.
– Menn ættu að temja sér það að
skoða báðar hliðar á hverju máli,
sagði mamma þá og hvarf svo niður í
Moggann sinn og vildi frið.
Ég sat því uppi með spurninguna
um íhaldið og vissi ekkert frekar um
það nema það kom Mogganum eitt-
hvað við og fór í taugarnar á þeim
sem héldu með Þjóðviljanum.
Sósíalisti, sósíalisti. Ekki var mér
í fyrstu ljóst hvað mennirnir áttu við
þegar þeir létu þessi orð af vörum
falla. Sósíalisti var einhvers konar
samnefnari fyrir gamla þorpið en
hér í nýja bænum var hann eitthvað
allt annað.
Í gamla þorpinu sögðu mennirnir í
kompanísskotinu og í beitu-
skúrunum að helvítis íhaldið væri
fyrir sunnan og þegar pabbi sagði
frá því í óspurðum fréttum í skúrn-
um að hann hygðist flytja suður
spurðu karlarnir hvort nokkuð væri
á því að græða þegar sósíalisti flytti
suður í helvítis íhaldsbælið og pabbi
spurði á móti hvort þeir sósíalist-
arnir hugsuðu bara um hvað væri
hægt að græða á hverri ákvörðun.
Og nú átti ég heima hér í helvítis
íhaldsbælinu og vissi ekki hvað
„íhald“ var og ekki heldur hvað
„sósulisti“ er. Þessi orð voru líka svo
sjálfsögð í tali manna að ekki þótti
við hæfi að
spyrja hvað þau
þýddu.
– Hvað er só-
sulisti og helvítis
íhaldið, spurði ég
einu sinni þegar
ég var í óvenju
kjörkuðu skapi.
Þessi spurning
olli svo miklum
hlátri í eldhúsinu
að hún reyndist
mér hin mesta
raun.
– Maðurinn í
útvarpinu var að
tala um þetta,
stundi ég upp af
skömm til að
reyna að koma
þessu klúðri
mínu upp á út-
varpsþulinn. En af hverju var hlegið
var mér hulin ráðgáta.
Meysi frændi
Meysi frændi var kominn og allir
biðu spenntir eftir fréttum úr gamla
þorpinu.
– Hvað er að frétta að heiman,
spurðu menn sem voru komnir í
heimsókn í eldhúsið hjá mömmu
þótt sumir hefðu eytt stórum hluta
ævinnar í bænum.
– Hvað er að frétta að heiman?
Eftir að Meysi frændi kom í bæ-
inn breyttist allt. Meysi var sjómað-
ur og landmaður á víxl, beitn-
ingamaður, handflakari og oft var
hann kokkur á bátum. En umfram
allt var hann litli bróðir hennar
mömmu.
Þegar hann var kokkur á netabát
og menn vildu ræða sjómennskuna
og þjónustulundina við slorið var
hann algerlega úti á þekju því hann
hugsaði ekki eins og sjómaður,
kokkur á netabát, beitningamaður,
landformaður, hvað þá heldur sem
rosalega snöggur
flatningsmaður.
Hann hugsaði,
talaði og fram-
kvæmdi allt eins
og listmálari sem
hafði hið víða
svið, hið gullna
snið, fyrir öllu;
byggingum og
byggingarlagi og
fólki, einkum og
sér í lagi kven-
fólki.
Hann fékk sér
í staupinu og
sagði frá heims-
ins mestu lista-
mönnum, en þar
stóðu Kjarval og
Stefán Íslandi
jafnfætis þeim
allra bestu.
– Hvaða skynbragð berið þér,
þrælar auðvaldsins, á list heimsins?
spurði hann út í bláinn.
– Þér, sem þrælið myrkranna á
milli og eigið aldrei bót fyrir boruna
á yður og ég sjálfur þar með talinn.
Á frostköldum kvöldum næddi
norðangarrinn um merg og bein og
fékk útrás fyrir listsköpun sína á
rúðum heimilanna. Með ísköldum
hrömmunum málaði hann fegurstu
rósir, svo fíngerðar og smáfríðar
með fjólubláum fölva að yfirnátt-
úrlegt var.
Þegar karlarnir úr gamla þorpinu
komu í heimsókn breyttist ég í heim-
iliskött og lagðist með teppi undir
höfuðið í skotinu við Sóló-kola-
eldavélina með nýja olíuverkinu sem
fékk næringu í eldinn sinn úr risa-
stóru tundurdufli sem var grafið að
hálfu í garðinum fyrir ofan húsið.
Þetta vopn, sem faðir minn hafði
gróðursett og nýtt á svo friðsaman
hátt, var einungis ætlað til að ylja
fólki. Mér hafði lærst að ef ég lá
þarna nógu lengi og nógu hljóður
virtist fólkið við eldhúsborðið
gleyma nálægð minni og þannig
varð það allt miklu frjálslegra í tali
og fasi og enginn sagði: „Uss, pott-
arnir hafa eyru.“
Það var bökunarilmur í eldhúsinu
og mamma hellti upp á og gerði það
reyndar alltaf áður en nokkur var
farinn að láta sjá sig. En vertíðar-
karlarnir frá gamla þorpinu létu sig
ekki muna um að halda uppi vina- og
frændtengslum þá sjaldan frístundir
gáfust og veðrið gaf einn og einn
landlegudag.
Meysi frændi sat innst í skotinu
við gluggann og talaði, spurði og
svaraði allt í senn og frá fleti mínu
við kolaeldavélina mátti sjá þegar
hann laumaði bollanum undir borðið
og teygði aðra höndina í séníver-
brúsann sinn og skrúfaði tappann af
með annarri leiftursnöggt og löggin
rann á milli íláta. Þetta varð að gera
þegar mamma sneri bakinu í eldhús-
borðið. Frá mínu fylgsni séð mátti
sjá að af kurteisi við Meysa frænda
sneri hún sér aldrei við fyrr en hann
var búinn að hella kaffi í bollann og
krækja sér í sykurmola, þá gjóaði
hún augunum á mig og setti upp
hneykslunargrettuna. Þannig
minnti hún mig á afstöðu sína til
áfengis og alls þess böls sem því
fylgdi. Svo sneri hún sér við og
Meysi frændi stakk upp í sig mol-
anum og sötraði kaffið og fór að tala
um hvað sér þætti áfengi orðið vont
og hann væri steinhættur þessum
andskota og færi ekki á fleiri helvítis
böll.
Það er puð að vera strákur
Í bókinni Bjartmar – Þannig týnist tíminn segir Bjartmar Guðlaugsson æskusögu sína frá því hann fæðist í gamla þorpinu
þar til hann er kominn í myndlistarnám í Reykjavík. Í bókinni er einnig fjöldi mynda myndir Bjartmars, ljóð og söngtextar.
Í bók Bjartmars eru fjölmargar teikningar og myndir eftir hann, ljóð og söngtextra frá ýmsum tímum.